بررسی شرط پرداخت دیون و هزینه های واقف از منافع موقوفه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

یکی از مسائل اساسی در عقد وقف، بحث شروط واقف و کیفیت اعمال آن در ضمن عقد وقف می‌باشد. مطابق اصل حاکمیت اراده، قاعده اولیه در وقف آن است که واقف می‌تواند هر شرطی را که منافی با وقف نباشد، در ضمن آن درج نماید. از جمله شروطی که در صحت و فساد آن تردید وجود دارد، شرط پرداخت دیون و هزینه‌های واقف از مال موقوفه است. در حقیقت سٶال این است که آیا امکان دارد فردی اموال خودش را وقف نموده و در عین حال در متن وقف شرط کند که مخارج امرار معاش و پرداخت دیون او از مال موقوفه پرداخت شود؟ در این مورد نظرات مختلفی در میان فقها و حقوق‌دانان مطرح است. عده‌ای از فقها و حقوق‌دانان قائل به عدم امکان انتفاع واقف از وقف خویش هستند و می‌گویند که در چنین صورتی، هم عقد وقف و هم شرط در ضمن آن باطل است. برخی دیگر را اعتقاد بر این است که در چنین صورتی عقد وقف صحیح، ولی شرط باطل است.
ما در این پژوهش به روش تحلیلی و توصیفی با بهره‌گیری از روش کتابخانه‌ای به این نتیجه می‌رسیم که هم وقف و هم شرط صحیح است و تفاوتی هم بین وقف عام و خاص وجود ندارد و حتی به نظر می‌رسد که انتفاع واقف از وقف خود، با مفهوم حبس عین و اطلاق ثمره برای دیگران که در متون فقهی آمده است، تضادی ندارد و می‌توان حکم به جواز آن داد؛ زیرا اعمال چنین شرطی منافات با ذات عقد ندارد و از آن گذشته، چنین کاری با روح وقف و مذاق شارع نیز موافق است؛ زیرا همواره شارع مقدس بر گسترش وقف و تسهیل آن تأکید نموده است. از طرف دیگر با قبول و تصحیح چنین شرطی، واقفان خواهند توانست بخشی از اموال خود را وقف کرده و در عین حال نگران پرداخت مخارج آینده زندگی خود و خانواده و پرداخت دیون خود نباشند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Studying the Condition to Pay off the Debts and Expenses of the Founder of Waqf from the Profits of the Waqf Asset

نویسندگان [English]

  • Abdoeza Asghari 1
  • Mustafa Husseini 2
  • Gholam Reza Yazadani 1
  • Muhammad Husseini 2
1 Assistant professor at Razavi University of Islamic Sciences
2 A PhD student in Fiqh and Usul al-fiqh
چکیده [English]

One of the main issues in the waqf contract is the subject of the founder’s conditions and how to implement them within the waqf contract. According to the principle of Party autonomy, the primary principle in waqf is that the founder (waqif) inserts every clause (which is not in opposition to waqf) within the waqf contract. One of clauses that are doubt about their validity and annulment (voidance) is the provision to pay off the debts and expenses of the founder of waqf from the profits of the Waqf Asset. In reality the question is this if it is possible a person establishes the waqf of properties and meanwhile stipulating within the waqf contract that the expenses and debts of him are paid off from the profits of the waqf asset. There are different opinions among the Islamic jurists and law scholars. Some of the Islamic jurists and law scholars believe that it is impossible for the founder of waqf to profit from his waqf and they say in this case both waqf contract and clause are void but some others believe that the waqf contract is valid but the clause is void. With applying the analytic-descriptive method and utilizing the library method, it is drawn conclusion from the paper that both waqf and clause is valid and there is no difference between waqf created for public and waqf created for special purpose and even it seems that the profits of founder from his waqf has no disagreement with the concept of habs (Arabic: حبس literally means to prevent, restrain) of the property and applying its profits to others which has been presented in Islamic texts and it can be said it is permissible (legal) by Islamic law. Because such provision is not in opposition to the nature of the contract and more over this act is in harmony with the soul of waqf and the holy Islamic law giver’s taste because constantly He emphasizes on the growth and facility (ease) of waqf. From the other side with accepting and validity of such provision, the founders with worry about their future life can establish the waqf of some of their properties and meanwhile not being worry about the expenses of their future life and their families and also their debts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Debts of the founder of waqf
  • The founder’s condition
  • Profits from waqf asset
  • Expenses of the founder of waqf

مراجع

1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کتاب فی الوقف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
2. آل عصفور بحرانی، حسین بن محمد بن ابراهیم، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی‌تا.
3. اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة مع حواشی الامام الخمینی، قم، مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.
4. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
5. حائری، محمدحسن، وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی، مشهد، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، 1380 ش.
6. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق‰ ، 1412 ق.
7. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
8. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی3؛ تعهدات، تهران، مجد، 1380 ش.
9. همو، شروط ضمن عقد، تهران، مجد، 1386 ش.
10.صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
11.طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
12.طباطبایی حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین (المحشی)، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1410 ق.
13.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، تکملة العروة الوثقی، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1414 ق.
14.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1390 ق.
15.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، حاشیه سیدمحمد کلانتر، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1410 ق.
16.همو، مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
17.عاملی جزینی، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
18.علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
19.غروی نائینی، محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373 ق.
20.کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر مالکی، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422 ق.
21.کاشف‌الغطاء، عباس بن حسن، منهل الغمام فی شرح شرائع الاسلام، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1424 ق.
22.کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، چاپ دوم، تهران، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1432 ق.
23.کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
24.کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
25.گیلانی قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السٶالات، تهران، کیهان، 1413 ق.
26.مازندرانی، علی‌اکبر، دلیل تحریر الوسیلة ـ الوقف، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1430 ق.
27.مجاهد طباطبایی حائری، سیدمحمد بن علی، کتاب المناهل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
28.مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، مرآة العقول فی شرح اخبار آل الرسول، تحقیق سیدهاشم رسولی محلاتی، چاپ دوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1404 ق.
29.محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
30.محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.
31.موسوی خمینی، سیدمصطفی، الخیارات، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.
32.موسوی خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، چاپ بیست و هشتم، قم، مدینة العلم، 1410 ق.
33.موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، مٶسسة المنار، 1413 ق.
34.موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1413 ق.
35.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار