مطالعۀ انتقادی روش‌های محاسبۀ ارش ‌مدنی در فرض اختلاف ‌نظر کارشناسان، با نگاه به آرای شیخ انصاری

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران

2 دانشجوی دکتری، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم انسانی، دانشگاه سمنان، سمنان، ایران.

چکیده

در صورتی که معلوم شود کالای مورد معامله، هنگام انعقاد عقد، معیوب بوده است، گیرندۀ آن، میان فسخ عقد و گرفتن ارش، مخیر خواهد بود. قانون‌گذار مدنی، در مادۀ 428، در فرضی که کارشناسان در تعیین مقدار ارش اختلاف کنند، حد وسط قیمت‌ها را معتبر دانسته است. این مقاله با تکیه بر مبانی فقهی و اصولیِ قانون مدنی در بحث حاضر، بر آن است تا با پژوهش در کلام فقیهان و بررسی مستندات هر یک، پس از توضیح و نقد نظرات موجود که عبارت‌اند از: دو روش مشهور و یک روش غیرمشهور، «اخذ قدر متیقن و اجرای برائت در مازاد بر آن» را با استناد به قواعد و دلایل عام، عموم روایات، نقد روش‌های موجود و نیز دلایل خاص، به‌‌عنوان نظر برگزیده، تبیین و اثبات نماید. در نوشتار حاضر که به روش توصیفی - ‌تحلیلی انجام پذیرفته، در بخش ادلۀ خاص، این نتیجه به دست آمده است که لازمۀ پذیرش نظر مشهور، مبنی بر لزوم محاسبۀ میانگین نظر کارشناسان، قبول اطلاق دلیل حجیت امارات نسبت به فرض تعارض و پذیرش مسلک سببیت است؛ ضمن آن‌که، در ادله قول مشهور و نیز روش محاسبۀ عددیِ آن هم مناقشه می‌شود.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Critical Study of Methods for Calculating Civil Compensation (Arsh) in Cases of Expert Disagreement, with Reference to the Opinions of Shaykh Ansārī

نویسندگان [English]

  • Mahdi Movahedi Moheb 1
  • Masih Lesani 2
1 Corresponding Author, Associate Professor, Department of Law, Faculty of Humanities, Semnan University, Semnan, Iran
2 PhD Student, Department of Law, Faculty of Humanities, Semnan University, Semnan, Iran.
چکیده [English]

If it is discovered that the item of a transaction was defective at the time of contract formation, the recipient may choose between rescinding the contract or compensation (Arsh). According to Article 428 of the Iranian Civil Code, when experts disagree on the amount of compensation, the legislator considers the average of their valuations as valid. This article, relying on the jurisprudential and foundational principles of the Civil Code, aims to examine the views of jurists and analyze their evidences. After explaining and critiquing the existing opinions-which include two prevalent methods and one less common method-it proposes the approach of “accepting the certain amount and applying the principle of Bara’ah (discharge) to the excess” as the preferred view, supported by general rules, broad narrations, critique of existing methods, and specific evidence. Conducted through a descriptive-analytical method, the study finds that accepting the prevalent opinion-requiring calculation of the average expert opinion-necessitates acceptance of the absolute validity of evidentiary presumptions (Amārāt) in cases of contradiction and adherence to the causality approach (Maslak Sababiyyat). Nonetheless, there are disputes regarding both the evidences supporting the prevalent opinion and its numerical calculation method.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Arsh (Compensation)
  • Bara’ah (Discharge)
  • Contradiction
  • Testimony
  • Shaykh Ansārī
  • Expert
  • Article 428 of the Iranian Civil Code
  1. قرآن ‌کریم
  2. ابن‌منظور، ابوالفضل. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار الفکر.
  3. اراکی، محمدعلی. (1375ش). اصول الفقه. قم: در راه ‌حق.
  4. اردبیلی، احمد. (1403ق). مجمع ‌الفائده. قم: انتشارات ‌اسلامی.
  5. اصبحی، مالک. (1419ق). المدوّنة ‌الکبری. بی‌جا: بی‌نا.
  6. اصفهانی، محمدحسین. (1419ق). حاشیة ‌المکاسب. قم: علمیّه.
  7. اصفهانی، محمدحسین. (1442ق). نهایة الدّرایه. قم: ذوی القربی.
  8. انصاری، مرتضی. (1375ق). المکاسب. تبریز: النّشر الإسلامی.
  9. انصاری، مرتضی. (1428ق). فرائد الاصول. قم: مجمع ‌الفکر.
  10. ایزدی‌فرد، علی‌اکبر؛ فلّاح، مهدی. (1394). تأمّلی ‌دربارۀ‌ ماهیّت و مبنای ارش ‌مدنی. مجلّه حقوقی دادگستری، 79 (90)، ص37 تا 55. https://doi.org/10.22106/jlj.2015.14388
  11. بجنوردی، سید حسن. (1419ق). القواعد الفقهیّه، قم: الهادی.
  12. جوهری، اسماعیل. (1410ق). تاج‌ اللّغه و صحاح‌ العربیّه. بیروت: دارالعلم.
  13. حاجی ده‌آبادی، احمد. (1389). طبقه‌بندی مجازات‌ها در قانون مجازات اسلامی. مجلّه حقوقی دادگستری، (69)، ص17 تا 21. https://doi.org/10.22106/jlj.2010.11185
  14. حائری، محمدحسین. (1404ق). الفصول ‌الغرویّة. قم: إحیاء العلوم.
  15. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشّیعه. قم: آل‌البیت(ع).
  16. خامنه‌ای، سیّد علی. (1396). غناء و موسیقی. تهران: مؤسّسه آثار امام خامنه‌ای.
  17. خراسانی، محمدکاظم. (1442ق). کفایة ‌الأصول. قم: مجمع ‌الفکر.
  18. خمینی، روح‌الله. (1390ق). تحریر الوسیله. قم: اسماعیلیان.
  19. خمینی، سید مصطفی. (بی‌تا). الخیارات. قم: مؤسّسۀ ‌آثار امام ‌خمینی(ره).
  20. خویی، سیّد ابوالقاسم. (بی‌تا). معجم رجال الحدیث. بی‌جا: بی‌نا.
  21. سبحانی، جعفر. (1418ق). ضیاءالنّاظر. قم: امام ‌صادق(ع).
  22. شهید اوّل، محمّد. (1417ق). الدّروس‌الشّرعیّة. قم: انتشارات‌ اسلامی.
  23. شهید ثانی، زین‌الدّین. (1385). الرّوضة‌البهیّة. قم: بوستان ‌کتاب.
  24. صادقی، محمّدهادی. (1376). جرایم‌علیه‌اشخاص. تهران: میزان.
  25. صدوق، محمّد. (1413ق). فقیه من لا یحضره الفقیه. قم: انتشارات ‌اسلامی.
  26. صدوق، محمّد. (1415ق). المقنع. قم: امام ‌هادی(ع).
  27. طوسی، محمّد. (1390ق). الاستبصار. تهران: دار‌ الکتب.
  28. طوسی، محمّد. (1407ق). تهذیب‌ الأحکام. تهران: دار ‌الکتب.
  29. عاملی، سیّدجواد. (1419ق). مفتاح الکرامة. قم: انتشارات ‌اسلامی.
  30. عاملی‌کرکی، علی. (1414ق). جامع المقاصد. قم: آل‌البیت(ع).
  31. علّامه حلّی، حسن. (1413ق). قواعد الأحکام. انتشارات اسلامی.
  32. علّامه حلّی، حسن. (1420ق). تحریر الأحکام. قم: امام ‌صادق(ع).
  33. علّامه حلّی، حسن. (بی‌تا). تذکرة الفقهاء. قم: آل‌ البیت(ع).
  34. فاضل مقداد، جمال الدّین. (1429ق). کنز العرفان. قم: مرتضویّه(ع).
  35. فراهیدی، خلیل. (بی‌تا). العین. قم: الهلال.
  36. فیروزآبادی، مجدالدّین. (بی‌تا). القاموس‌المحیط. بیروت: دارالعلم.
  37. فیض‌کاشانی، محمّدمحسن. (1425ق). الشّافی. تهران: اللّوح المحفوظ.
  38. قانون ‌آئین ‌دادرسی ‌مدنی. (1391ش). ‌چاپ چهل‌ و پنجم. تهران: دوران.
  39. قانون ‌مجازات ‌اسلامی. (1395). چاپ ‌صد و چهل ‌و دوم. تهران: دیدار.
  40. قانون ‌مدنی. (1389). چاپ شصت ‌و هشتم. تهران: دیدار.
  41. کاتوزیان، ناصر. (1387ش). الزام‌های ‌خارج ‌از قرارداد. تهران: دانشگاه‌ تهران.
  42. کاشف ‌الغطاء، احمد. (1423ق). سفینة‌ النّجاة. نجف ‌اشرف: بی‌نا.
  43. کلینی، محمّد بن یعقوب. (1394). فروع کافی. قم: قدس.
  44. کلینی، محمّد بن یعقوب. (1407). الکافی. تهران: دارالکتب.
  45. کوه‌کمری، سیّد محمّد. (1413ق). اللّباس‌المشکوک. قم: محقّق.
  46. گلپایگانی، سیّد محمّدرضا. (بی‌تا). القضاء و الشّهادات. قم: حقایق.
  47. مامقانی، عبدالله. (1409ق). تنقیح المقال فی علم الرّجال. قم: محقّق.
  48. محقّق‌حلّی، جعفر. (1408ق). شرائع‌الإسلام. قم: اسماعیلیان.
  49. محقّق‌حلّی، جعفر. (1418ق). المختصرالنّافع. قم: الدّینیّة.
  50. محقّق‌داماد، سیّد محمّد. (1401ق). الحجّ. قم: مهر.
  51. مراغی، میر سیّد عبدالفتّاح. (1417ق). العناوین ‌الفقهیّة. قم: انتشارات ‌اسلامی.
  52. مرعشی، سیّد شهاب‌الدّین. (1406ق). منهاج ‌المؤمنین. قم: آیت‌الله‌ مرعشی.
  53. مظفّر، محمّدرضا. (1387). أصول ‌الفقه. قم: دار الفکر.
  54. مفید، محمّد. (1413ق). المقنعه. قم: هزاره ‌مفید.
  55. نجاشی، احمد. (1407ق). الرجال. قم: انتشارات‌ اسلامی.
  56. نجفی، محمّدجواد. (1428ق). الرّسائل ‌الفقهیّه. قم: الثّقافة الإسلامیّه.
  57. واسطی، محبّ‌الدّین. (1414ق). تاج‌العروس. بیروت: دارالفکر.
  58. یزدی، سید محمدکاظم. (1410ق). حاشیة المکاسب. قم: اسماعیلیان.