بررسی مشروعیت سرمایه‌گذاری اموال خمس و زکات بر اساس مبانی امام خمینی(ره)

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 استادیار، گروه فلسفه و کلام اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

خمس و زکات از واجباتی‌اند که خداوند متعال بر مسلمانان واجب نموده است. فلسفۀ تشریع این دو واجب الهی برای برقراری عدالت اجتماعی و تأمین مالی و ضروریات زندگی طبقات خاصی از افراد جامعه می‌باشد. مدیریت این دو واجب مالی در عصر پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) بر عهدۀ آنان بوده است، اما این‌که در عصر غیبت بر عهدۀ چه کسی است، میان فقها اختلاف نظر وجود دارد. می‌توان اختلاف آن‌ها را به دو قول اساسی برگرداند: 1. ولایت و مدیریت این دو واجب مالی بر عهدۀ حاکم اسلامی عادل (ولی‌فقیه) است؛ 2. پرداخت‌کنندگان خمس و زکات خود می‌توانند بر اساس موازین شرعی هزینه نمایند. این نوشتار، با توجه به قول اساسی اول، با روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه‌ای به بررسی مشروعیت سرمایه‌گذاری با اموال خمس و زکات بر اساس مبانی امام خمینی(ره) پرداخته و به این نتیجه رسیده است که مشروعیت سرمایه‌گذاری اموال خمس و زکات نه‌تنها امکان‌پذیر است، بلکه در شرایطی ممکن است ضروری به نظر برسد. اثبات این دیدگاه، ثمرات زیادی در حوزۀ تأمین مالی حاکمیت اسلامی و رفع نیازهای محل مصرف خمس و زکات خواهد داشت که ضرورت این بحث را نیز ایجاب می‌کند.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Investigating The Legitimacy of Investing Khums and Zakat Property Based on the Foundations of Imam Khomeini (RA)

نویسندگان [English]

  • R K 1
  • Gholamali Moghadam 2
1 Corresponding Author, Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Legal Foundations, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Assistant Professor, Department of Islamic Philosophy and Theology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Khums and zakat are obligatory duties prescribed by God Almighty upon muslims. The rationale behind legislating these divine obligations is to establish social justice and to provide financial support and essential needs for specific segments of society. During the Prophet’s (pbuh) era and the time of the infallible Imams (AS), the management of these financial obligations was their responsibility. However, there is a divergence of opinion among jurists regarding who holds this responsibility during the occultation period. This disagreement essentially boils down to two main views: (1) the guardianship and management of these financial obligations belong to the just Islamic ruler (Wali al-Faqih); (2) the payers of khums and zakat themselves may expend these funds according to Shariah principles. This paper, adopting the first foundational view, employs a descriptive-analytical and library-based methodology to examine the legitimacy of investing khums and zakat funds based on the principles of Imam Khomeini (RA). It concludes that not only is investing these funds permissible, but under certain circumstances, it may be necessary. Establishing this perspective has significant implications for financing the Islamic governance and addressing the needs of the recipients of khums and zakat, underscoring the importance of this discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khums
  • Zakat
  • Investment
  • Ownership
  • Guardianship of the Jurist (Wilayat al-Faqih)
  • Imam Khomeini
  1. قرآن کریم
  2. ابن‌ادریس حلی، محمد بن منصور. (1410ق). سرائر. قم: انتشارات اسلامی.
  3. ابن‌براج، قاضی. (1406ق). المهذب. قم: انتشارات اسلامى.
  4. ابن‌فارس، احمد. (1404ق). معجم مقاییس اللغه. قم: انتشارات اسلامی.
  5. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  6. ابوالصلاح حلبی، تقی‌الدین. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانۀ امام امیرالمؤمنین(ع).
  7. اراکی، محسن. (1390ش). کتاب الخمس. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
  8. امام خمینى، سید روح‌الله. (1378ش). کشف الاسرار. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  9. امام خمینى، سید روح‌الله. (1392ش). تحریر الوسیلة. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره) - مؤسسۀ عروج.‌
  10. امام خمینى، سید روح‌الله. (1421ق). کتاب البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  11. امام خمینى، سید روح‌الله. (1423ق). ولایت فقیه. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  12. امینی، حسینعلی؛ راعی، مسعود؛ توکلی، احمدرضا. (1397ش). واکاوی رویکرد حکومتی به خمس و زکات، مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 10 (19)، ص37-64. https://doi.org/10.22075/feqh.2018.13072.1325
  13. انصاری، مرتضی. (1415ق). (الف). المکاسب (البیع). قم: چاپ کنگره.
  14. انصاری، مرتضی. (1415ق). (ب). کتاب الخمس. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ انصاری.
  15. انصاری، مرتضی. (1415ق). (ج). کتاب الزکاه. قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری.
  16. بحرانی، آل عصفور. (1405ق). الحدائق الناضرة، (تحقیق و تصحیح محمدتقى ایروانى و سید عبدالرزاق مقرم). قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  17. بنی‌فضل، مرتضی. (1381ش). مدارک تحریر الوسیلة (کتاب الزکاة و الخمس). تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینى(ره).
  18. تبریزی، جواد. (1428ق). تنقیح مبانی العروه. قم: دار الصدیقة الشهیدة(ع).
  19. تقی‌زاده چاری، رمضانعلی؛ پیردهی حاجیکلا، علی. (1395ش). تأملی در مالکیت خمس در عصر غیبت. دو فصلنامه فقه مقارن، 4 (8)، ص117-135.
  20. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1407ق). الصحاح، (تحقیق احمد عبدالغفور عطار). بیروت: دار العلم للملایین.
  21. حاتمی، سینا. (1398ش). بررسی امکان انتشار اوراق گواهی خمس در جامعه اسلامی. فصلنامه مطالعات اقتصاد، مدیریت مالی و حسابداری، 5 (1)، ص132-143.
  22. حائری یزدى، مرتضى بن عبدالکریم. (1418ق). کتاب الخمس. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  23. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه، (کتاب الزکاة). قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  24. حریری، محمد یوسف. (1388ش). فرهنگ موضوعی تشریحی علوم اقتصادی. تهران: انتشارات اطلاعات.
  25. حکیم، سید محسن طباطبایى‌. (1416ق). مستمسک العروة الوثقى. قم: مؤسسة دار التفسیر.
  26. خویی، سید ابوالقاسم. (1418ق). موسوعة الإمام الخوئی. قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  27. راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (1412ق). المفردات. بیروت: دارالعلم.
  28. زنجانی، فیاض‌الدین (بی‌تا). ذخائر الإمامة، تصحیح سید عبدالصمد غزالی زنجانی. تهران: چاپخانه فردوسی.
  29. سبحانی، جعفر. (1387ش). أحکام البیع فی الشریعة الإسلامیة. قم: مؤسسة الإمام الصادق(ع).
  30. سبحانی، جعفر. (1424ق). الزکاة فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: مؤسسۀ امام صادق(ع).
  31. سبزواری، محمدباقر. (1247ق). ذخیرة المعاد. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  32. سبزواری، محمدباقر. (1423ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  33. سبزورای، سید علی. (1424ق). کتاب الخمس. بغداد: دفتر آیت‌الله سبزورای.
  34. سید مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1405ق). رسائل الشریف المرتضى، (تحقیق و تصحیح سید مهدی رجائی). قم: دار القرآن الکریم.
  35. سیفی، علی‌اکبر. (1430ق). دلیل تحریر الوسیلة. قم: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  36. شهید ثانی، زین‌الدین به علی. (1413ق). مسالک الأفهام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة‌.
  37. صافی گلپایگانی، علی. (1385ش). ذخیرة العقبی. قم: گنج عرفان.
  38. طباطبایی قمی، سید تقی. (1419ق). الغایة القصوی. قم: انتشارات محلاتی.
  39. طباطبایی، سید محمدحسین. (1417ق). المیزان. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
  40. طوسی، محمد بن حسن. (1387ق). المبسوط. تهران: المکتبة المرتضویه.
  41. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). الخلاف‌، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعۀ مدرسین.
  42. عاملی، محمد بن علی. (بی‌تا). مدارک الأحکام. قم: مطبعة مهر، مؤسسة آل البیت(ع).
  43. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1413ق). مختلف الشیعه. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  44. علامه حلی، حسن بن یوسف. (1414ق). تذکرة الفقهاء. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  45. فاضل لنکرانی، محمد. (1430ق). تفصیل الشریعة، (الزکاة). قم: مرکز فقه الائمة الاطهار(ع).
  46. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1410ق). العین، (تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی). قم: نشر هجرت.
  47. کلینی، محمد بن یعقوب. (1369ش). الکافی. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  48. کیخا، محمدرضا؛ مرادی، یوسف. (1398ش)، نقد و تحلیل دیدگاه رایج فقها دربارۀ خمس مال قرضی. مطالعات فقه و حقوق اسلامی، 11 (20)، ص279-300. https://doi.org/10.22075/feqh.2018.13853.1425
  49. محقق حلی، نجم‌الدین. (1408ق). شرایع الاسلام. قم: مؤسسۀ اسماعیلیان.
  50. محقق کرکی، علی بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  51. مشکانی، زینب؛ عابدی سرآسیا، علیرضا؛ ناصری، مقدم حسین. (1400ش). واکاوی ولایت بر اموال زکوی با تأکید بر مبانی امام خمینی. حکومت اسلامی، 26 (4)، ص33-62.
  52. مشکینی، میرزا علی. (1418ق). الفقه المأثور‌. قم: نشر الهادی.
  53. مفید، محمد بن محمد. (1413ق). المقنعة. قم: کنگرۀ جهانی هزارۀ شیخ مفید.
  54. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: انتشارات اسلامی جامعۀ مدرسین.
  55. مکارم شیرازی، ناصر. (1425ق). انوار الفقاهه فی احکام العتره الطاهره (البیع). قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
  56. مکارم شیرازی، ناصر. (1428ق). أنوار الفقاهة فی أحکام العترة الطاهرة، (الخمس و الأنفال). قم: مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).
  57. منتظری، حسینعلی. (1386ش). کتاب الخمس. قم: ارغوان دانش.
  58. منتظری، حسینعلی. (1409ق). کتاب الزکاة. قم: مرکز جهانی مطالعات اسلامی.
  59. منتظرى، حسینعلى. (1415ق). دراسات فی ولایة الفقیه. قم: نشر تفکر.
  60. موسوی خلخالی، سید محمدمهدی. (1385ش). فقه الشیعة، (کتاب الخمس و الأنفال‌). قم: دار البشیر.
  61. میلانی، سید محمدهادی حسینی. (1429ق). کتاب البیع. قم: مرکز الحقائق الإسلامیة.
  62. میلانى، سید محمدهادى حسینى. (1395ق). محاضرات فی فقه الإمامیة. مشهد: دانشگاه فردوسی.
  63. نجفی، محمدحسن. (1318ق). نجاة العباد. تهران: دار الطباعه آقا سید مرتضی.
  64. نجفى، محمدحسن. (1404ق). جواهر الکلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  65. نوری همدانی، حسین. (1388ش). الخمس فی ضوء مدرسة أهل البیت(ع). قم: بوستان کتاب.
  66. هاشمی شاهرودی، سید محمود. (1425ق). کتاب الخمس‌. قم: مؤسسۀ دایرة‌المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت(ع).
  67. هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1410ق). بحوث فی الفقه (کتاب الخمس). قم: مکتب سید محمود شاهرودی.
  68. یزدی، سید محمدکاظم. (1409ق). العروة الوثقى. بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.