نقش تصرف در بیع شرط، با نگاه انتقادی به مادۀ 460ق.م

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

استادیار، گروه حقوق، دانشکدۀ علوم اسلامی، دانشگاه آیت‌الله بروجردی، بروجرد، ایران.

چکیده

مسقِط بودن خیارات توسط تصرف، فی‌الجمله مورد قبول است. اما نقش تصرف در اسقاط خیار شرط با سایر خیارات تفاوت دارد، چراکه خیار شرط با توجه به مصادیقش یعنی خیار شرط در قالب غیر بیع شرط و خیار شرط در قالب بیع شرط فرق می‌کند. این تفاوت نه‌تنها در کلام فقها بلکه در مواد 450،451،460 ق.م تجلی یافته است. اما تمرکز این مقاله روی یکی از مصادیق خیار شرط یعنی بیع شرط با تطبیق بر مادۀ 460 ق.م می‌باشد. سؤال اصلی مقاله آن است که نقش تصرف در عقد متزلزل در هنگام بیع شرط با تطبیق و نگاه انتقادی بر مادۀ 460 ق.م چیست؟ این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی به این نتایج دست یافته است که از نظر برخی فقها، که ادله نیز صحت آن را اثبات می‌کند، تصرف مشتری در مثمن و بایع در ثمن یا به عبارت دیگر، در منتقل‌الیه به این دو، در بیع شرط، باعث سقوط خیار نمی‌باشد. اما از نظر قانون مدنی، اولاً مادۀ 460 ق.م به‌صورت ناقص احکام مذکور در بیع شرط را مطرح کرده، چراکه این ماده فقط نسبت به منتقل‌الیه از طرف مشتری یعنی نسبت به تصرف مشتری در مبیع به‌صراحت حکم تصرف را مطرح کرده است. ثانیاً برخلاف نظر فقهی که تصرف را مطلقاً مسقط بیع شرط نمی‌دانست، این ماده، تصرفی که باعث نقل و انتقال و غیره می‌باشد را مسقط می‌داند و نسبت به منتقل‌الیه از بایع سکوت کرده و حکمی بیان نکرده است. لذا ما با پیشنهاد اصلاح و نحوۀ نگارش ماده به گونه‌ای دیگر، این موارد نقص را برطرف کرده‌ایم.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Role of Possession in Conditional Sale, with a Critical View on Article 460 of the Civil Code

نویسنده [English]

  • Mahdi Moazzami
Corresponding author, Assistant Professor, Department of Law, Faculty of Islamic Sciences, Ayatollah Borujerdi University, Borujerd, Iran
چکیده [English]

The extinguishment of options (Khiyār) through possession is generally accepted. However, the role of possession in the extinguishment of the option condition (Khiyār al-shart) differs from other options, because the option condition varies according to its types-namely, the option condition outside the framework of conditional sale and the option condition within the framework of conditional sale. This distinction is reflected not only in the jurists’ discourse but also in Articles 450, 451, and 460 of the Civil Code. The focus of this article is on one type of option condition, namely conditional sale, with a critical comparison to Article 460 of the Civil Code. The main question of the article is: What is the role of possession in a precarious contract during conditional sale, when critically examined in light of Article 460 of the Civil Code? Using a descriptive-analytical method, this study concludes that, according to some jurists -whose reasoning is also supported by evidence- possession by the buyer of the principal item (Muthamman) and by the seller of the price (Thaman) or, in other words, possession of the transferred subject by both parties in conditional sale, does not extinguish the option. From the perspective of the Civil Code, firstly Article 460 incompletely addresses the rules related to conditional sale, since this article explicitly addresses possession only with respect to the buyer’s possession of the sold item (Mabīʿ). Secondly, contrary to the jurisprudential view that possession does not absolutely extinguish the option condition, this article considers possession that leads to transfer of ownership or similar effects as extinguishing the option and also is silent regarding possession by the seller of the transferred subject and does not provide a ruling. Therefore, by suggesting a modification and rewording the article in a different manner, we have resolved these deficiencies.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Possession
  • Option Condition (Khiyār al-shart)
  • Conditional Sale (Bayʿ al -shart)
  • Contractual Obligation
  • Contract Rescission
  1. اردبیلی، احمد بن محمد. (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان فی شرح إرشاد الاذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  2. انصاری، شیخ مرتضی. (1428ق). کتاب المکاسب. قم: الناشر مجمع الفکر الاسلامی.
  3. بحرانی، شیخ یوسف. (1405ق). الحدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  4. بیگدلی، عطاء الله. (1389ش). اسقاط خیارات در حقوق ایران و فقه امامیه. پژوهش نامه حقوق اسلامی، 11(31). 191-243.
  5. ترحینی عاملی، سید محمدحسن. (1427ق). الزبدة الفقهیه فی شرح الروضه الفقهیه. قم: دار الفقه.
  6. حسینی روحانی، سید صادق. (1412ق). فقه الصادق(ع). قم: مدرسه امام صادق(ع).
  7. حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف. (1421ق). تلخیص المرام فی معرفة الاحکام. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
  8. حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف. (الف). (1413ق). ارشاد الاذهان. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  9. حلی (علامه حلی)، حسن بن یوسف. (ب). (1413ق). قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  10. حلی (محقق حلی)، جعفر بن حسن. (1408ق). شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام. تهران: اسماعیلیان.
  11. حلی، فخرالمحققین. (1378ق). ایضاح الفوائد فی شرح القواعد الاحکام. قم: اسماعیلیان.
  12. حلی، مقداد بن عبدالله (فاضل مقداد). (1404ق). التنقیح الرائح لمختصر النافع. قم: کتابخانه مرعشی.
  13. خویی، سید ابوالقاسم. (1428ق). التنقیح فی شرح المکاسب (موسوعة الامام الخویی). قم: انتشارات الامام الخویی.
  14. رشتی، میرزا حبیب‌الله. (1407ق). فقه الامامیه، قسم الخیارات. قم: کتابفروشی داوری.
  15. سبزواری، محمدباقر. (1423ق). کفایة الأحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  16. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح. (1428ق). هدایه الطالب الی اسرار المکاسب. قم: دار الفقه.
  17. طباطبایی، سید علی. (1418ق). ریاض المسائل. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  18. طرابلسی، قاضی ابن‌براج. (1411). جواهر الفقه- العقائد الجعفریه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  19. طوسی، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  20. عاملی (شهید اول)، محمد بن مکی. (1417ق). الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  21. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی. (1413ق). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام. قم: مؤسسة المعارف الاسلامیه.
  22. عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی. (1414ق). حاشیه الارشاد. قم: انتشارات دفتر اسلامی.
  23. عاملی، سید محمدجواد. (1419ق). مفتاح الکرامه فی شرح قواعد الاحکام. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  24. علم الهدی، سید مرتضی. (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیه. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  25. فاضل آبی، حسن بن ابی‌طالب. (1417ق). کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  26. کاتوزیان، ناصر. (1387ش). قانون مدنی در نظم حقوق کنونی. تهران: نشر میزان.
  27. کرکی، علی بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  28. کلینی، محمد بن یعقوب. (1429ق). الکافی. قم: دار الحدیث.
  29. مجلسی، محمدباقر. (1404ق). مرآة العقول. قم: دار الکتب الاسلامیه.
  30. مجلسی، محمدباقر. (1406ق). ملاذ الاخبار فی فهم تهذیب الاحکام. قم: انتشارات کتابخانه آیت‌الله مرعشی.
  31. معظمی گودرزی، مهدی؛ دیلمی، احمد (1403)، نقش «تصرف» در عقد متزلزل به موجب خیار مجلس (نقدی بر مواد 450 و 451 ق.م)، آموزه‌های فقه مدنی، 16 (29)، 227-251. https://doi.org/10.30513/cjd.2023.4411.1737
  32. نجفی، محمدحسن. (1439ق). جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
  33. وحید بهبهانی، محمدباقر. (1417ق). حاشیه مجمع الفائده و البرهان. قم: انتشارات وحید بهبهانی.