واکاوی نقش ابهامات مفهوم فقهی رشد در اصلاحات ناکام سن قانونی ازدواج دختر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری کلام اسلامی دانشگاه قم؛ سطح سه حوزه علمیه خواهران قم ـ جامعة الزهرا(س)

2 استاد جامعة المصطفی العالمیه، قم

چکیده

گرچه مشهور فقهای امامیه به‌ظاهر در مورد عدم استقلال سفیه در ازدواج اتفاق‌نظر دارند، تفسیر ایشان از رشد و سفاهت یکسان نیست. ازآنجاکه «رشد» به معنای ملکه حفظ و اصلاح مال به‌عنوان یکی از شرایط متعاقدین در عقود مالی مدّنظر شارع بوده و نکاح در بدو امر با ماهیتی غیرمالی رخ می‌نماید، سٶالی کلیدی درخصوص ارتباط بین «رشد» و «نکاح» شکل می‌گیرد. رشد در ازدواج به هر مفهومی که باشد، راه‌های احراز آن نیز متفاوت بوده و با مسائل حقوقی و اجتماعی در این زمینه گره می‌خورد. بسیاری از تلاش‌هایی که در راستای اصلاح قانون مدنی مربوط به سن ازدواج صورت گرفته و همچنان بی‌ثمر مانده است، ریشه در ابهام‌های فقهی این مسئله دارد. این مقاله که با روشی تحلیلی از منابع روایی و فقهی بهره گرفته، به اثبات این فرضیه می‌پردازد که نزد اکثر فقهای متأخر، رشد در نکاح به معنای رشد فکری لازم در انتخاب همسر و تشکیل خانواده است، نه ملکه حفظ و اصلاح مال. شفافیت در ارائه مفهومِ موردنظر فقها از شرطیت رشد در ازدواج به بسیاری از معضلات اجتماعی که منجر به وضع قوانین مدنی بدون ضمانت اجرای کافی و گاهی غیرمنطبق با فقه امامیه شده است، خاتمه می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analyzing the Role of Ambiguities of the Jurisprudential Concept of Maturity in the Unsuccessful Competencies of the Legal Age of Marriage for Girls

نویسندگان [English]

  • Zahra Farzanegan 1
  • mohsen malek afzali 2
1 PhD in Islamic Theology, University of Qom; Level 3 of Qom Sisters seminary- Jamiat al-Zahra
2 Professor at Al-Mustafa International University
چکیده [English]

Although the famous Jaʿfarī jurists supposedly agree on the lack of independence of safīh (Arabic: سفیه, imbecile) in marriage, their interpretation of maturity and being extravagant is not the same. A key question arises about the relationship between “maturity” and “marriage” since “maturity” means the possession of preservation and competencies of property as one of the following conditions of contracting parties in the financial contracts intended by Holy legislator, and marriage occurs in a non-financial nature. The ways of recognizing of maturity in marriage in any sense are also different and connected to legal and social issues in this regard. Many attempts to amend the civil code related to the age of marriage and still remain without any results are rooted in the juridical ambiguities of the issue. This article, which uses the sources of ḥadīth (Arabic: حدیث) and jurisprudence using an analytical method, proves the hypothesis that maturity in marriage for most of the late jurisprudents means the necessary intellectual maturity in choosing a spouse and starting a family, not the possession of preservation and competency of property. Clarity in presenting the desired concept of marriage as a condition for maturity in marriage ends many social problems that lead to the establishment of civil laws without adequate enforcement guarantees, and sometimes incompatible with Jaʿfarī jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Maturity
  • Condition of maturity
  • Extravagant
  • Marriage (Arabic: نکاح
  • nikāḥ)
  1. ابن‌منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، تصحیح جمال‌الدین میردامادی، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
  2. اراکی، محمدعلی، المسائل الواضحه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
  3. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، چاپ سیزدهم، تهران، اسلامیه، 1375ش.
  4. بهجت، محمدتقی، رساله توضیح المسائل، چاپ نود و دوم، قم، شفق، 1428ق.
  5. پارساپور، محمدباقر، «تأملی فقهی در باب اعتبار رشد از نظر ازدواج در عقد نکاح»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره 29، تابستان 1390ش.
  6. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413ق.
  7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، حقوق خانواده، چاپ دوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1376ش.
  8. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409ق.
  9. حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، قم، مکتبة فدک، 1435ق.
  10. حسینی واسطی زبیدی، محب‌الدین ابوفیض سیدمحمدمرتضی بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، تحقیق علی شیری، بیروت، دار الفکر، 1414ق.
  11. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404ق.
  12. شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419ق.
  13. الشریف، محمدمهدی، مریم جلالی، و زهرا اکرمی ابرقوئی، «پژوهشی در وضعیت نکاح و مهر سفیه در فقه و حقوق ایران»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 43، زمستان 1393ش.
  14. شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ دوم، تهران، مجد، 1380ش.
  15. صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی شرح العروة الوثقی، چاپ دوم، قم، مجمع الشهید آیةاللّٰه الصدر العلمی، 1408ق.
  16. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، الخصال، تصحیح علی‌اکبر غفاری، قم، جامعه مدرسین، 1368ش.
  17. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  18. طباطبایی، سیدمحمدحسین، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه سیدمحمدباقر موسوی همدانی، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1374ش.
  19. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، 1416ق.
  20. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی مع تعلیقات (خمینی، خوئی، گلپایگانی، مکارم)، چاپ سوم، قم، امام علی بن ابی‌طالب‰، 1433ق.
  21. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387ق.
  22. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  23. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  24. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
  25. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آلالبیتŒ لاحیاء التراث، 1388ش.
  26. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، کتاب الصلاة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411ق.
  27. فاضل آبی، زین‌الدین حسن بن ابی‌طالب یوسفی، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  28. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، رساله توضیح المسائل، چاپ صد و چهاردهم، قم، بی‌نا، 1426ق.
  29. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416ق.
  30. فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد، ترتیب کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، تصحیح اسعد محمد طیب، قم، اسوه، 1414ق.
  31. فیاضی، مسعود، «تفاوت تنقیح مناط و الغای خصوصیت با قیاس»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال یازدهم، شماره 42، پاییز 1393ش.
  32. قائینی نجفی، محمد، «درس خارج فقه ـ کتاب القضاء»، تقریر مهدی خسروبیگی، 24/12/1398ش.، دسترس‌پذیر در پایگاه مدرسه فقهی امام محمد باقر‰ به نشانی <https://mfeb.ir/home/?p=17485>.
  33. قائینی نجفی، محمد، «درس خارج فقه»، جلسه شصت و دوم، 12 بهمن 1394ش.، دسترس‌پذیر در <https://www.qaeninajafi.ir/component/k2/item/1394-feqh-062-1394-11-12.html>.
  34. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (خانواده)، چاپ چهارم، تهران، انتشار، 1375ش.
  35. کاظمی، محمود، و عباس برزویی، «از بلوغ جسمانی تا رشد عقلانی: بازخوانی اماره رشد در حقوق موضوعه ایران و فقه اسلامی با مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال چهارم، شماره 13، زمستان 1394ش.
  36. کرکی عاملی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414ق.
  37. کوچنانی، قاسمعلی، و علیرضا نوروزی، «چیستی، اعتبار و مناط حجیت قیاس اولویت از منظر امامیه»، دوفصلنامه مطالعات اصول فقه امامیه، سال پنجم، شماره 10، پاییز و زمستان 1397ش.
  38. مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه، قم، الهادی، 1377ش.
  39. مطهری، مرتضی، نظام حقوق زن در اسلام، تهران، صدرا، 1357ش.
  40. مظاهری، حسین، «درس خارج فقه ـ کتاب النکاح»، 13/06/1391ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه مدرسه فقاهت به نشانی <https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/mazaheri/feqh/91/910613>.
  41. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه،چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1370ش.
  42. مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، تحقیق و تصحیح محمدرضا حامدی و مسعود مکارم، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1424ق.
  43. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
  44. موسوی خمینی، سیدمصطفی، تحریرات فی الاصول، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376ش.
  45. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، المبانی فی شرح العروة الوثقی، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، بی‌تا.
  46. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، کتاب الشهادات، قم، نشر مقرّر کتاب، 1414ق.
  47. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  48. نراقی، احمد بن محمدمهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.
  49. نوری همدانی، حسین، «درس خارج فقه ـ کتاب البیع»، 07/11/1391ش.، دسترس‌پذیر در وبگاه مدرسه فقاهت به نشانی <https://www.eshia.ir/feqh/archive/text/noori/feqh/91/911107>.
  50. نوری همدانی، حسین، رساله توضیح المسائل، چاپ هفدهم، قم، مؤسسه مهدی موعود، 1380ش.
  51. ولایی، عیسی، فرهنگ تشریحی اصطلاحات اصول، چاپ سوم، تهران، نی، 1383ش.