تحلیل رویکردهای موضوع‌شناسی فقهی، از طریق مطالعه موردی انحلال‌پذیری موضوعات معاملی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

2 استاد دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

3 دانشیار دانشگاه فردوسی مشهد، ایران

چکیده

یکی از پردامنه‌ترین عرصه‌های اختلاف فقها، موضوع‌شناسی فقهی است. این اختلاف در تشخیص موضوعات معاملی به صُوَر متعددی و در جایگاه‌های گوناگونی بروز کرده و از جملۀ آن‌ها مسئله انحلال‌پذیری موضوعات معاملی است. این جستار با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی ـ اکتشافی، تصویری از اختلاف دامنه‌دار را ارائه کرده و علل اختلاف را نیز مورد واکاوی قرار داده است. به‌رغم اینکه عرفی بودن موضوع مورد توافق حداکثری است، لیکن دیدگاه‌ها در شناسایی چگونگی داوری عرف گوناگون گشته و این تفاوت منجر به عدم نیل به تعریف دقیق از موضوع، و در گام بعد به اختلاف در نحوه استنباط حکم شده است. دراین‌بین نگرش به موضوع از دریچه نص نیز از سوی برخی مغفول واقع نشده است. حاصل پژوهش اینکه نوع نگاه فقیهان و نحوه مواجهه آنان با اسناد متنی از یک‌سو و تلاش نه‌چندان ضابطه‌مند در کشف موضع عرفی در تفسیر موضوعات معاملی از سوی دیگر، به بروز مشکلاتی اجتناب‌پذیر در ساحت موضوع‌شناسی منجر شده و دراین‌بین شناسایی زمینه‌های اختلاف و مناشئ آن و درنگ فزون‌تر در ضوابط موضوع‌شناسی، به تقلیل حجم اختلاف و وصول به نتایج مشترک کمک می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analysis of Jurisprudential Thematology Approaches through a Case Study of Liquidity of Transactional Issues

نویسندگان [English]

  • morteza fakharshakeri 1
  • Mohammad Taghi Fakhlaei 2
  • Seyed Mohammad Taghi Ghabooli Dorafshan 3
1 PhD student in Jurisprudence & Fundamentals of Islamic Law, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
2 Professor, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
3 Associate professor, Ferdowsi University of Mashhad, Iran
چکیده [English]

Jurisprudential thematology is one of the most wide-ranging areas of jurisprudential disagreement. This discrepancy has emerged in various ways and in various situations, including the problem of dissolution of transactional issues. This article, based on the descriptive-analytical and exploratory method, presents a picture of the widening disagreement and also explores the causes of the disagreement. Despite the fact that the customary nature of the matter is a maximum agreed subject, but the views in identifying how to arbitrate the custom have been varied and this difference has led to the failure of precise definition of the issue and this difference has led to the inference of the verdict in the next step. In the meantime, the approach to the subject through the ways of the text has not been overlooked by some. The result of the research is that the kind of views of the jurists and the way they deal with textual documents on the one hand and the unregulated effort in discovering the common position in interpreting transactional issues on the other hand has led to inevitable problems in the field of thematology and in this way identifying the areas of disagreement and its origin of disagreement and increasing delay in the thematology criteria helps to reduce the volume of differences and achieve common results.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thematology of jurisprudential issues
  • Customary issues
  • Disagreement in identification of customary topics
  • Dissolution of transactions
  • Discrimination in prices
  • Separation of subjects

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. امامی خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  3. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، تحقیق لجنة تحقیق التراث الشیخ الاعظم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1432ق.
  4. ایروانی نجفی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.
  5. تبریزی، جواد بن علی، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، چاپ سوم، قم، اسماعیلیان، 1416ق.
  6. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409ق.
  7. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، منهاج الفقاهه، چاپ پنجم، قم، انوار الهدی، 1429ق.
  8. خویی، محمدتقی، الشروط او الالتزامات التبعیة فی العقود، بیروت، دار المؤرخ العربی، 1414ق.
  9. سبحانی تبریزی، جعفر، المختار فی احکام الخیار، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1414ق.
  10. سبحانی تبریزی، جعفر، المواهب فی تحریر احکام المکاسب، قم، مٶسسه امام صادق‰، 1416ق.
  11. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، تبریز، چاپخانه اطلاعات، 1375ق.
  12. شیرازی، میرزا محمدتقی بن محبعلی، حاشیة المکاسب، تحقیق و تصحیح علی یزدی، قم، شریف رضی، 1412ق.
  13. طباطبایی قمی، سیدتقی، الانوار البهیة فی القواعد الفقهیه، قم، محلاتی، 1423ق.
  14. طباطبایی قمی، سیدتقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، محلاتی، 1413ق.
  15. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1421ق.
  16. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، کتاب الخلاف، تحقیق علی خراسانی، سیدجواد شهرستانی و مهدی طه‌نجف، زیر نظر مجتبی عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
  17. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  18. غروی اصفهانی (کمپانی)، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب، تحقیق و تصحیح عباس محمد آل‌سباع قطیفی، قم، انوار الهدی، 1418ق.
  19. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، کتاب منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373ق.
  20. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ المکاسب المحرمه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ، 1427ق.
  21. کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهة ـ کتاب البیع، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1422ق.
  22. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تحقیق و تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407ق.
  23. لاری، سید عبدالحسین، التعلیقة علی المکاسب، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1418ق.
  24. مروجی قزوینی، علی، تمهید المطالب فی شرح المکاسب، قم، بهمن‌آرا، 1434ق.
  25. مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، تحقیق مجتبی عراقی، علی‌پناه اشتهاردی و حسین یزدی اصفهانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
  26. مکارم شیرازی، ناصر، انوار الفقاهة (کتاب التجاره)، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1426ق.
  27. منتظری، حسین‌علی، دراسات فی المکاسب المحرمه، قم، تفکر، 1415ق.
  28. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، المکاسب المحرمه، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415ق.
  29. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
  30. موسوی خمینی، سیدمصطفی، الخیارات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418ق.
  31. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  32. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، مٶسسة المنار، 1413ق.
  33. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، تحقیق و تصحیح علی ثابتی همدانی و علی نیری همدانی، قم، دار القرآن الکریم، 1413ق.
  34. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، علی آخوندی و محمود قوچانی، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  35. نراقی، ملااحمد بن محمدمهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.
  36. نراقی، ملااحمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1415ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار