گستره مفهومی ولیّ بیمار در تبصره 2 ماده 495 قانون مجازات اسلامی 1392

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانشیار دانشگاه قم، قم، ایران

3 دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

قانون‌گذار در تبصره 2 ماده 495 قانون مجازات اسلامی، ولیّ بیماران ناهوشیار را جهت رضایت درمان یا برائت از خسارات، ولیّ خاص همانند پدر و ولیّ عام (مقام رهبری) معرفی می‌نماید. این تبصره برگرفته از متون فقهی است و سؤالی که درخصوص تبصره مزبور وجود دارد، این است که مقصود از ولیّ خاص، چه کسی است؟ آیا اقارب بیمار صلاحیت امضای برائت‌نامه پزشکی را دارند؟ پژوهش حاضر که به روش تحلیلی ـ توصیفی نگاشته شده است، با بررسی موارد استناد در کلام فقیهان، به این نتیجه می‌رسد که آیه «أُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ» را می‌توان به‌عنوان یک قاعده عام در پاسخ به سؤال فوق پذیرفت و در فرض بیهوشی بیماری که از تحت ولایت خارج شده است نیز می‌توان برای اخذ برائت به خویشانش مراجعه کرد. بررسی‌های حقوقی و فقهی از جمله تدقیق در موارد استعمال و استناد فقهای امامیه به آیه مذکور از طریق عمومیت بخشیدن به آیه و یا تنقیح مناط و همچنین قاعده «لاضرر» و تأمل در رویه حاکم بر فضای پزشکی کشور در حال حاضر، این فرضیه را قوت می‌بخشد که منظور از ولیّ در این تبصره، ولیّ قهری نبوده، بلکه رضایت یکی از بستگان درجه یک بیمار (ولیّ عرفی)، از نظر فقهی و حقوقی، صحیح و موجب معافیت پزشک از مسئولیت خواهد شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Conceptual Scope of Guardian of Patient in Note 2 of Article 495 of the Islamic Penal Code 2013

نویسندگان [English]

  • Hojjat Pooladin tarqi 1
  • Seyyed Hasan Vahdati Shobairi 2
  • Seyyed hamid Hosseini 3
  • Hossein ebrahimzadeh 3
1 PhD student in Private Law, Razavi Univ. of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 Associate professor, University of Qom, Qom, Iran
3 PhD student in Criminal Law & Criminology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The legislator in Note 2 of Article 495 of the Islamic Penal Code, introduces the guardian of unconscious patient in order to consent to treatment or discharge (action regarding quittance) of certain damages as the father and the public guardian and authority (the Supreme Leader). This Note is derived from jurisprudential texts, and there is a question regarding the mentioned Note, who is meant by specific guardian? Do the patient’s relatives have the entitlement to sign the medical clearance? The present research which is written in an analytical-descriptive method, concludes by examining the cases cited in the jurisprudent’s theology that the verse “But those of [blood] relationship are more entitled [to inheritance]” (Arabic: وَأُولُو الْأَرْحَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَی بِبَعْضٍ, Transliteration: waoloo alarhami baAAduhum awla bibaAAdin) can be accepted as a general rule in response to the above question, and in the assumption of the anesthesia of the patient who has been removed from under the authority can also be referred to his relatives to obtain clearance. The legal and jurisprudential studies such as diligent search in cases of application and citation of the mentioned verse by the Jaʿfarī jurists by generalizing the verse or rectifying or isolating the effective cause as well as the rule of prohibition of detriment (Arabic: لا ضَرَرَ, principle of harm) and think carefully about the practice governing the medical condition of the country at the present time, reinforces the hypothesis that the meaning of the guardian in this note is not a natural guardian (compulsory guardian) but is the satisfaction of one of the patient’s first-degree relatives (customary guardian) which is jurisprudentially and legally is correct and will exempt the physician from liability.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Guardian of patient
  • Religious guardian
  • Customary guardian
  • Natural guardian (Compulsory guardian)
  • Those of [blood] relationship (Arabic: أُولُو الأَرْحَامِ
  • Transliteration: oloo alarhami)

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، چاپ هفتم، قم، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1431ق.
  3. آل بحرالعلوم، سیدمحمد بن محمدتقی، بلغة الفقیه، چاپ چهارم، تهران، مکتبة الصادق‰، 1403ق.
  4. آل‌عصفور بحرانی، حسین بن محمد، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی‌تا.
  5. آملی، محمدتقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، چاپ سوم، تهران، فردین، 1380ش.
  6. ابن‌ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
  7. ابن‌برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن نحریر، المهذب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406ق.
  8. ابن‌زهدری حلّی، نجم‌الدین جعفر، ایضاح تردّدات الشرائع، تحقیق سیدمهدی رجائی، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1428ق.
  9. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، بی‌تا.
  10. انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419ق.
  11. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب الطهاره، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق. (الف)
  12. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، دار الذخائر، 1411ق.
  13. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب النکاح، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق. (ب)
  14. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، دار الفقه، 1426ق.
  15. تبریزی، جواد بن علی، اسس الحدود و التعزیرات، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1417ق.
  16. تبریزی، جواد بن علی، تنقیح مبانی الاحکام فی شرح شرائع الاسلام، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1428ق.
  17. تبریزی، جواد بن علی، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1428ق.
  18. تبریزی، موسی بن جعفر، قاعدة الضرر، الید، التجاوز و الصحة (اوثق الوسائل)، قم، کتبی نجفی، 1369ق.
  19. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، چاپ سوم، تهران، علمیه اسلامیه، 1360ش.
  20. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413ق.
  21. جمعی از مؤلفان، مجلة فقه اهل البیتŒ، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل‌بیتŒ، 1382ش.
  22. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  23. حسینی جرجانی، سیدامیر ابوالفتح، تفسیر شاهی أو آیات الاحکام، تهران، نوید، 1404ق.
  24. حسینی سیستانی، سیدعلی، قاعدة لا ضرر ولا ضرار، قم، دفتر آیةاللّٰه سیستانی، 1414ق.
  25. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
  26. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405ق.
  27. راوندی، قطب‌الدین ابوالحسین سعید بن هبةاللّٰه، فقه القرآن فی شرح آیات الاحکام، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1405ق.
  28. رشتی گیلانی نجفی، میرزا حبیب‌اللّٰه، فقه الامامیه، تقریر سیدمحمدکاظم خلخالی، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1407ق.
  29. سبحانی، جعفر، تهذیب الاصول، تقریر مباحث امام خمینی، چاپ دوم، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1381ش.
  30. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404ق.
  31. شریف مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی بغدادی، الانتصار فی انفرادات الإمامیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415ق.
  32. شریف مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی بغدادی، رسائل الشریف المرتضی، قم، دار القرآن الکریم، 1405ق.
  33. شیخ‌الشریعة اصفهانی، فتح‌اللّٰه بن محمدجواد نمازی، قاعدة لا ضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1385ش.
  34. صاحب بن عباد، ابوالقاسم اسماعیل، المحیط فی اللغه، تحقیق محمدحسن آل‌یاسین، چاپ چهارم، بیروت، عالم الکتب، 1414ق.
  35. طاهری، حبیب‌اللّٰه، حقوق مدنی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418ق.
  36. طباطبایی بروجردی، سیدحسین، تقریر بحث السید البروجردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416ق.
  37. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418ق.
  38. طباطبایی حکیم، سیدمحمدتقی، الاصول العامة للفقه المقارن، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
  39. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی مع التعلیقات، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1428ق.
  40. طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1410ق.
  41. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387ق.
  42. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407ق.
  43. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1419ق.
  44. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، چاپ دوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414ق.
  45. عظیمی گرکانی، هادی، «معناشناسی تنقیح مناط؛ مقارنه با مفاهیم مشابه و روش‌شناسی آن»، فصلنامه مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال چهل و چهارم، شماره 3 (پیاپی 90)، پاییز 1391ش.
  46. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، مشهد، مؤسسه آل‌البیتŒ، بی‌تا.
  47. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  48. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، کتاب منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373ق.
  49. فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف بن مطهر، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387ش.
  50. فیروزآبادی، مجدالدین محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  51. مجلسی اول، محمدتقی بن مقصودعلی، یک دوره فقه کامل فارسی، تهران، فراهانی، 1400ق.
  52. محقق حلّی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سیدالشهداء‰، 1407ق.
  53. محقق حلّی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، تهران، مطبعة الاستقلال، 1409ق.
  54. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش جزائی)، چاپ دوازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1406ق.
  55. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش مدنی)، چاپ دهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1382ش.
  56. محقق داماد، سیدمصطفی، مباحثی از اصول فقه، چاپ هفتم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1372ش.
  57. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الفقه المشتهر بکفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423ق.
  58. مدنی کاشانی، رضا، کتاب الدیات، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1408ق.
  59. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413ق.
  60. مقری فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی، قم، دار الرضی، بی‌تا.
  61. مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، مدرسه امام امیرالمٶمنین‰، 1411ق.
  62. موسوی بجنوردی، سیدمحمد بن حسن، قواعد فقهیه، تهران، مجد، 1385ش.
  63. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، الرسائل، چاپ سوم، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1420ق.
  64. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
  65. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب الطهارة، چاپ دوم، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
  66. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، موسوعة الامام الخوئی، چاپ دوم، قم، مٶسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1418ق.
  67. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  68. نراقی، ملااحمد بن محمدمهدی، عوائد الایام فی بیان قواعد الاحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، چاپ سوم، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1417ق.
  69. یزدانی، محمدمهدی، و حسین صابری، «تعمیم حکم به استناد کشف علت از دیدگاه امام خمینی»، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، سال ششم، شماره 2، تابستان 1389ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار