تحلیل مفهوم کفر در فقه و کلام و پیامدهای فقهی آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران

چکیده

کاربرد فراوان واژه کفر در متون دینی، برخورداری از ابعاد گسترده اعتقادی و فقهی و تبدیل شدن مباحث مرتبط با آن به یکی از مهم‌ترین چالش‌های جوامع اسلامی در عصر حاضر، اقتضای بررسی دقیق مفهوم این واژه و مٶلفه‌های آن را دارد. این جستار که به شیوه توصیفی ‌‍ـ‌ تحلیلی سامان یافته است، درصدد تحلیل تعریف این واژه، ویژگی‌های آن در بیان فقیهان و متکلمان و بررسی مستندات روایی آن‌هاست. فقیهان و متکلمان مواردی از قبیل: انکار و تکذیب، جهل، شک در وجود خدا و رسالت پیامبر، عدم ایمان، اخلال به مبانی همچون توحید و عدل و اعتقاد به موجبات خروج از اسلام را به‌عنوان مٶلفه‌های کفر برشمرده‌اند. یافته‌های این پژوهش نشان از آن دارد که از میان ویژگی‌های پیش‌گفته، تنها جحود و انکار از مستندات روایی استواری برخوردار است؛ اما سایر مٶلفه‌ها، یا دارای مستند نیستند و یا مستند مستحکمی ندارند. بنابراین، کفر کنشی (انکار و تکذیب) در برابر باورهاست نه صِرف عدم واکنش.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The Analysis of the Concept of “Kufr” (Arabic: کُفر, Denial or Rejection of Islam) in Fiqh (Arabic: فقه, Jurisprudence) and Kalām (Arabic: کلام, Philosophical Study of Islamic Theology) and Its Jurisprudential Consequences

نویسندگان [English]

  • Muhammad Ibrahim roushanzamir 1
  • mostafa mahdavi arjmand 2
1 Associate professor, Dept. of Quran & Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
2 PhD student in Quran & Hadith Sciences, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran
چکیده [English]

The widespread use of the word “Kufr” (Arabic: کفر, Denial or Rejection of Islam) in religious texts, having a wide range of religious and jurisprudential dimensions, and the topics related to it as one of the most important challenges of Islamic societies in the present era, requires careful examination of the meaning of this term and its components. This article, which is organized in descriptive-analytic manner, seeks to analyze the definition of this term and its features in the expression of jurists and theologians and examine their validity narrative documentation. The jurists and theologians have considered things such as: denial and falsification, ignorance, doubt about the existence of God and the Prophet’s prophecy, lack of faith, disrupting foundations such as oneness (Arabic: توحید, Romanized: Tawḥīd, assertion of the unity of God) and ʿAdal (Arabic: عدل, justice), and belief in the causes for leaving Islam as components of Kufr. The findings of this research indicate that among the mentioned features, only rejection and denial have strong validity narrative documentation, but other components are either not documented or have no strong documentation. Therefore, active Kufr is (denial and falsification) against beliefs, not just non-reaction.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Kufr (Arabic: کفر
  • Denial or rejection of Islam)
  • Infidel (Arabic: کافر
  • Romanized: Kāfir)
  • Components of Kufr.1
  1. ابن‌درید ازدی، ابوبکر محمد بن حسن، جمهرة اللغه، بیروت، دار العلم للملایین، 1987م.
  2. ابن‌صلاح شرفی، احمد بن محمد، شرح الاساس الکبیر؛ شفاء صدور الناس بشرح الاساس، تحقیق احمد عطاءاللّٰه عارف، یمن، دار الحکمة الیمانیه، 1411ق.
  3. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1399ق.
  4. ابن‌میثم بحرانی، کمال‌الدین میثم بن علی، قواعد المرام فی علم الکلام، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406ق.
  5. ابوهلال عسکری، حسن بن عبداللّٰه، الفروق فی اللغه، بیروت، دار الآفاق الجدیده، 1400ق.
  6. ازدی، ابومحمد عبداللّٰه بن محمد، کتاب الماء (لغت‌نامه جامع پزشکی)، تهران، دانشگاه علوم پزشکی ایران، 1393ش.
  7. ازهری، ابومنصور محمد بن احمد، تهذیب اللغه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  8. اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة (مع تعالیق الامام الخمینی)، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1380ش.
  9. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، حقائق الایمان مع رسالتی الاقتصاد و العداله، تحقیق مهدی رجائی، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1409ق.
  10. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تهران، مرتضوی، 1376ش.
  11. سبزواری، مولی هادی بن مهدی، شرح نبراس الهدی فی احکام الفقه و اسرارها ـ ارجوزة فی الفقه، تحقیق محسن بیدارفر، قم، بیدار، 1421ق.
  12. سید مرتضی علم‌الهدی، ابوالقاسم علی بن حسین موسوی، رسائل الشریف المرتضی، تحقیق مهدی رجایی، قم، دار القرآن الکریم، 1405ق.
  13. شیبانی، ابوعمرو اسحاق بن مرار، کتاب الجیم، مقدمه و تحقیق ابراهیم ابیاری، قاهره، الهیئة العامة لشئون المطابع الامیریه، 1394ق.
  14. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشّی، مشهد، دانشگاه مشهد، 1409ق.
  15. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، تهران، کتابخانه جامع چهل‌ستون، 1375ق.
  16. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، رجال الطوسی، چاپ چهارم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1428ق.
  17. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، چاپ سنگی، مشهد، مؤسسه آل‌البیتŒ، بی‌تا.
  18. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل‌البیتŒ، 1414ق.
  19. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1398ش.
  20. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، قم، مٶسسه آل‌البیتŒ، 1419ق.
  21. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ النجاسات و احکامها، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1409ق.
  22. فراهیدی، ابوعبدالرحمن خلیل بن احمد، کتاب العین، تحقیق مهدی مخزومی و ابراهیم سامرائی، چاپ دوم، قم، هجرت، 1409ق.
  23. قطان حلّی، شمس‌الدین محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1424ق.
  24. کلینی رازی، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق، الکافی، قم، دار الحدیث، 1429ق.
  25. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  26. مرتضی، سید بسام، زبدة المقال من معجم الرجال، بیروت، دار المحجة البیضاء، 1426ق.
  27. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن عباس، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال النجاشی)، چاپ هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1427ق.
  28. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1362ش.
  29. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، تجرید الاعتقاد، تهران، دفتر تبلیغات اسلامی، 1407ق.
  30. نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد، تلخیص المحصل المعروف بنقد المحصل، اصفهان، مٶسسه تحقیقات و نشر معارف اهل بیتŒ، 1391ش.
  31. نمازی شاهرودی، علی، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران، نشر فرزند مٶلف، 1414ق.