نقد دیدگاه شیخ انصاری در مورد غرر شخصی و نوعی در باب شرط بودن علم به عوضین در بیع

نوع مقاله : علمی

نویسنده

استادیار، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

یکی از قواعدی‌ که‌ در فقه‌ معاملات‌ به کار می‌رود قاعدۀ‌ فقهی «نفی‌ بیع‌ غرری» یا «نفی‌ غرر» است. مرحوم شیخ انصاری در بحث شرط بودن علم به عوضین در باب بیع و به طور خاص، در اشیای مکیل و موزون، فرموده است که یکی از دلایل شرط بودن علم به عوضین و لزوم اندازه‌گیری مبیع با کیل و وزن، حدیث نهی از بیع غرری است و می‌افزاید از نسبت‌سنجی حدیث غرر با اخبار باب کیل و وزن استفاده می‌شود که مقصود از غرر در این‌جا غرر نوعی است. اما در بحث خرید و فروش پارچه، گوسفند و زمین با مشاهده، فرموده است چون روایتی برای تقدیر و اندازه‌گیری وارد نشده است، لذا غرر شخصی ملاک است. اما سؤالِ قابل طرح این است که این دو که در یک‌جا حکم به غرر نوعی شده است و در مورد دیگر حکم به غرر شخصی، چه فرقی دارند؟ آیا صرف نبود دلیل بر لزوم تقدیر در مورد دوم موجب شخصی بودن غرر می‌شود؟ این نوشتار با بررسی توصیفی و تحلیلی روایات باب مکیل و موزون و نسبت آن‌ها با حدیث نفی غرر، فرمایش مرحوم شیخ را مورد نقد قرار داده و این فرضیه را اثبات کرده است که با توجه به این‌که جعل احکام شرعی به نحو قضایای حقیقی است و در نتیجه، وجود حکم تابع وجود موضوع است، در همه‌جا ملاک قاعدۀ غرر، همانند قاعدۀ لاضرر، غرر شخصی است نه نوعی و بین این دو مسئله تفاوتی نیست. بدیهی است که تفاوت اثر غرر شخصی با اثر غرر نوعی نقش مهمی در حکم بیع‌ها و معاملات مجهول و مستحدثه خواهد داشت که ضرورت این بحث را نیز تضمین می‌کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Critique of Shaykh Anṣārī’s View on Personal and General Aleatory in the Condition of Knowledge of the Exchange Items in Sale

نویسنده [English]

  • Rahmatollah Karimzadeh
Assistant Professor, Department of Jurisprudence and Foundations of Islamic Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

One of the principles used in Islamic jurisprudence of transactions is the jurisprudential principle of “negation of aleatory sales” or “negation of aleatory” (Arabic: اَلْغَرَر, al-gharar). Shaykh Anṣārī’, in his discussion on the condition of knowledge concerning the exchange items (considerations) in sales (Arabic: اَلْبَیْع, Romanized: al-Bayʿ) specifically regarding measurable and weighable objects, stated that one of the reasons for the necessity of knowing the considerations and the requirement for measuring the object of sale by quantity and weight is the Ḥadīth prohibiting aleatory sales. He further adds that the comparison of the Ḥadīth on aleatory sales with the narrations regarding measurement and weight indicates that the type of aleatory referred to here is general aleatory. However, in the discussion of the buying and selling of cloth, sheep, and land based on observation, he states that since there is no narration related to specification and measurement, the criterion of personal aleatory applies. The question that arises is what the difference is between the two cases, in one of which a ruling is given regarding general aleatory (Arabic: اَلْغَرَر, al-gharar), while in the other case a ruling is given regarding personal gharar. Does the mere lack of a reason for necessitating measurement in the second case result in the gharar being classified as personal? This article critically examines the statements of the late Shaykh by descriptively and analytically reviewing the narrations in the issue of measured and weighed items and their connection to the Ḥadīth negating gharar. It establishes the hypothesis that, considering that the establishment of religious rulings (Arabic: الأَحکام الشَرعیَّة) occurs as real propositions, and consequently, the existence of a ruling depends on the existence of its subject, in all cases the criterion for the principle of gharar (aleatory), similar to the rule of prohibition of detriment (Arabic: لا ضَرَرَ, principle of harm), is personal aleatory, rather than generic aleatory, and there is no distinction between these two matters. Obviously, the difference between the effect of personal gharar and the effect of general gharar will play an important role in the ruling of sales and new unknown transactions, which also guarantees the necessity of this discussion.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Knowledge of the considerations
  • Personal aleatory (Arabic: اَلْغَرَر
  • al-gharar)
  • General aleatory
  • Shaykh Anṣārī
  • Criticism
  1. قرآن کریم
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم. (1430ق). کفایة الأصول. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  3. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1405ق). لسان العرب. قم: نشر أدب الحوزه.
  4. ابن‌منظور، محمد بن مکرم. (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
  5. اراکی، محسن. (1435ق). اصول فقه نوین. قم: مجمع الفکر الإسلامی.
  6. انصاری، مرتضی. (1415ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الإسلامی (چاپ کنگره).
  7. تبریزی، جواد بن علی. (1416ق). إرشاد الطالب. قم: اسماعیلیان.
  8. جوهری، اسماعیل بن حماد. (1407ق). صحاح اللغه. بیروت: دار العلم للملایین.
  9. حائری، مسعود. (1379ش). بیع، در: دانشنامۀ جهان اسلام، (زیر نظر غلامعلی حداد عادل). تهران: بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی.
  10. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسة آل البیت(ع).
  11. حسینی شاهرودی، محمود. (1385ش). نتائج الأفکار فی الأصول. قم: آل مرتضی(ع).
  12. حکیم، سید محسن. (بی‌تا). نهج الفقاهه. قم: انتشارات 22بهمن.
  13. خمینی، سید روح‌الله. (1421ق). البیع. تهران: مؤسسۀ تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).
  14. خمینی، سید روح‌الله. (بی‌تا). تحریر الوسیله. قم: دار العلم.
  15. خویی، سید ابوالقاسم. (1422ق). مصباح الأصول، (تقریرات واعظ حسینی). قم: مؤسسة إحیاء آثار الإمام الخوئی.
  16. خویی، سید ابوالقاسم. (بی‌تا). مصباح الفقاهه. انتشارات وجدانی.
  17. زبیدی، محمد مرتضی. (1306ق). تاج العروس. بیروت: دار مکتبة الحیاه.
  18. صدر، سید محمدباقر. (1405ق). دروس فی علم الأصول. بیروت: دار المنتظر.
  19. طباطبایی یزدی، سید محمد. (1419ق). عروة الوثقی، (تصحیح احمد محسنی سبزواری). قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  20. عاملی، محمد بن مکی، (شهید اول). (بی‌تا). القواعد والفوائد، (تصحیح سید عبدالهادی حکیم). قم: مکتبة المفید.
  21. عبدالساتر، حسن. (1418ق). بحوث فی علم الأصول. بیروت: الدار الإسلامیه.
  22. فاضل لنکرانی، محمد. (1381ش). اصول فقه شیعه. قم: مرکز فقهى ائمۀ اطهار(ع).
  23. فراهیدی، خلیل بن احمد. (1405ق). العین. قم: دار الهجره.
  24. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب. (بی‌تا). القاموس المحیط. بیروت: دار المعرفه.
  25. محدث نوری، میرزا حسین. (1408ق). مستدرک الوسائل. بیروت: مؤسسة آل البیت(ع).
  26. مشکینى اردبیلى، علی. (1374ش). اصطلاحات الأصول. قم: الهادی.
  27. نائینی، محمدحسین. (1413ق). المکاسب والبیع. قم: مؤسسۀ نشر اسلامی.
  28. نائینی، محمدحسین. (1418ق). منیة الطالب. قم: مؤسسة النشر الإسلامی.
  29. نجفی، محمدحسن. (1367ش). جواهر الکلام. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  30. نراقی، محمد بن احمد. (1422ق). مشارق الأحکام. قم: کنگرۀ بزرگداشت محققان ملا مهدی و ملا احمد نراقی.