شیوه اجرا: «ایفاء» در حقوق یا «تسلیم مال» در فقه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق دانشگاه مفید

2 دانشیار دانشکده حقوق، پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

در حقوق، مباحث تحصیل اموال ذیل شیوه «ایفاء» تعهد، و در فقه، مباحث تحصیل اموال ذیل شیوه «تسلیم مال» قرار می‌گیرند؛ طریقه‌های متفاوتی در تحصیل اموال که موجبات حقوقی برمی‌گزینند. حقوق بر مبنای «نظریه تعهد» و فقه بر مبنای «نظریه ملکیت» می‌خواهند به اموال دست پیدا کنند. بر پایه این نظریات، شیوه حاکم در اجرا در حقوق برای دستیابی به حق «ایفاء تعهد» و شیوه حاکم در اجرا در فقه برای دستیابی به ملک «تسلیم مال» است. طریقه‌های متفاوتی که نظر به تمایز مبنایی میان آن‌ها، شکل و فرم حل دیگر مسائل حقوقی نیز متفاوت خواهد بود؛ از جمله اینکه حقوق براساس «نقض تعهد» و «قائم‌مقامی در فوت»، و فقه براساس «نقض ملک» و «بقاء ذمه بعد از فوت» که هریک دارای آثار و احکام متفاوتی هستند، مسائل را حل خواهند نمود. بنابراین مراتب حقوق مدنی ایران که ملهم از دو منبع فقه و حقوق رومی است، همچون یک تن با دو شخصیتِ متفاوت است؛ زیرا در باب «عقود و تعهدات به‌طورکلی» از حقوق رومی اقتباس نموده است که مبنای تعهد است و در باب «عقود معین و ضمانات قهری» از فقه امامیه اقتباس نموده است که مبنای ملکیت است. ازاین‌رو، هرگونه تلاش برای جمع میان این دو به تعارضات مبنایی، شکل‌ها و فرم‌ها دامن می‌زند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Method of Performance: “Fulfilment” in Law or “Delivering Property” in Jurisprudence

نویسندگان [English]

  • mostfa karbalaei aghazadeh 1
  • jalil ghanavaty 2
1 PhD in Private Law, Faculty of Law, Mofid University
2 Associate professor, Faculty of Law, Farabi College, University of Tehran
چکیده [English]

The issues of obtaining objects in law are under the method of “fulfilment” of the obligation and the issues of obtaining of property in jurisprudence are under the method of the “delivery of property.” Law wants to obtain objects on the basis of “theory of commitment” and jurisprudence wants obtain property based on “theory of delivery.” The present method of performance at the law in order to achieve the right is the “fulfilment of obligation” according to these theories and the present method in jurisprudence in order to obtain property is the “delivery of property” according to these mentioned theories. Including that the law will solve the problems based on “violation and breach of commitment” and “subrogation in death” and jurisprudence will solve the problems based on “violation and breach of property” and the “existence of obligation” and each of which have different effects and verdicts. Therefore, the hierarch of Civil Code of the Islamic Republic of Iran, which is inspired by two sources of jurisprudence Fiqh (Arabic: فقه) and Roman law is like one person with two different personalities, because it has adopted Roman law in the case of “contracts and obligations in general,” and the basis is commitment and the basis is adoption in the case of “specific contract and the obligatory suretyship” that has been adapted from Jaʿfarī jurisprudence.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Possession
  • Subrogation
  • Obligation
  • Violation of commitment
  • Violation of property

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.
  2. ابن‌فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404ق.
  3. ابن‌منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر ـ دار صادر، 1414ق.
  4. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403ق.
  5. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1340ش.
  6. امامی خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  7. امیری قائم‌مقامی، عبدالمجید، حقوق تعهدات، تهران، میزان، 1385ش.
  8. امینی، منصور، و جواد پیری، «ضابطه ارزیابی خسارت ناشی از نقض تعهد قراردادی در نظام‌های حقوقی و اسناد بین‌المللی؛ رهنمودهایی برای حقوق ایران»، مجله حقوقی دادگستری، سال هشتاد و پنجم، شماره 114، تابستان 1400ش.
  9. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
  10. ایروانی نجفی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.
  11. بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، مجد، 1380ش.
  12. پارساپور، محمدباقر، و محمد عیسائی تفرشی، «تحلیل فقهی حقوقی تسلیم منفعت در قرارداد اجاره»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، دوره 20، شماره 2، 1395ش.
  13. پورسید، بهزاد، و مرتضی نجف‌آبادی فراهانی، «اثر انتقالی قرارداد در حقوق ایران و فرانسه مبتنی بر تحولات قانون مدنی 2016 میلادی»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 92، زمستان 1399ش.
  14. تبریزی، جواد بن علی، ارشاد الطالب الی التعلیق علی المکاسب، چاپ سوم، قم، اسماعیلیان، 1416ق.
  15. جعفری خسروآبادی، نصراله، مطالعه تطبیقی ماهیت «دین» و «تعهد» و کارکرد آن در نظام‌های حقوقی رومی ژرمنی، کامن‌لا و اسلام، به راهنمایی ابراهیم عبدی‌پورفرد، رساله دکتری، دانشگاه قم، 1393ش.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق (دائرةالمعارف عمومی حقوق)، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388ش.
  17. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، دوره حقوق مدنی: حقوق تعهدات، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1395ش.
  18. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مکتب‌های حقوقی در حقوق اسلام، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1382ش.
  19. حسینی حائری، سیدکاظم، فقه العقود، چاپ دوم، قم، مجمع اندیشه اسلامی، 1423 ق.
  20. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق‰، 1412ق.
  21. حسینی شیرازی، سیدمحمد، ایصال الطالب الی المکاسب، تهران، اعلمی، بی‌تا.
  22. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
  23. حکمت‌نیا، محمود، مسئولیت مدنی در فقه امامیه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389ش.
  24. دریائی، رضا، و مصطفی کربلائی آقازاده، «امکان‌سنجی فقهی و حقوقی جبران خسارت ناشی از مالکیت اشیاء خطرناک»، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، سال یازدهم، شماره 20، پاییز و زمستان 1398ش.
  25. همان‌ها، «تأملی بر رابطه قانون مسئولیت مدنی با موجبات ضمان قهری در حقوق ایران»، فصلنامه مطالعات حقوقی، سال دوازدهم، شماره 3، پاییز 1399ش.
  26. دیلمی، احمد، «کالبدشناسی مفهوم تعهد»، فصلنامه دانشنامه‌های حقوقی، سال دوم، شماره 4، پاییز 1398ش.
  27. رشتی گیلانی نجفی، میرزا حبیب‌اللّٰه، کتاب الغصب، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  28. ژوردن، پاتریس، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه و تحقیق مجید ادیب، تهران، میزان، 1391ش.
  29. الشریف، محمدمهدی، «قواعد حاکم بر ایفای تعهد به انجام کار یا تسلیم عمل»، فصلنامه حقوق خصوصی، سال هفتم، شماره 17، پاییز و زمستان 1389ش.
  30. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی (جلد سوم: آثار قراردادها و تعهدات)، تهران، مجد، 1380ش.
  31. صفایی، سیدحسین، و حبیب‌اللّٰه رحیمی، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، سمت، 1395ش.
  32. طباطبایی قمی، سیدتقی، دراساتنا من الفقه الجعفری، قم، مطبعة الخیام، 1400ق.
  33. طباطبایی قمی، سیدتقی، عمدة المطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، کتاب‌فروشی محلاتی، 1413ق.
  34. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، بیروت، مؤسسة الاعلمی، 1409ق.
  35. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1436ق.
  36. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419ق.
  37. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم، اسماعیلیان، 1421ق.
  38. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تهران، کتاب‌فروشی مرتضوی، 1416ق.
  39. عبدی‌پورفرد، ابراهیم، مباحثی تحلیلی از حقوق تجارت، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1392ش.
  40. عبدی‌پورفرد، ابراهیم، و نصراله جعفری خسروآبادی، «خلط نظری ناشی از خطا در واژه‌شناسی (بازشناسی و تطبیق نسبت میان سه مفهوم دین، تعهد و حق شخصی»، فصلنامه حقوق خصوصی، سال یازدهم، شماره 1، بهار و تابستان 1393ش.
  41. همان‌ها، «نفقه زوجه و اقارب، تقابل دو مفهوم "دین و تعهد"»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال دهم، شماره 39، زمستان 1392ش.
  42. عطاری، نازنین‌زهرا، جلیل قنواتی، و وحید قاسمی عهد، «تحلیل نفع متوقع به‌عنوان معیار ارزیابی خسارات قراردادی؛ مقایسه حقوق نوین قراردادهای اروپایی و حقوق ایران»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، سال بیست و سوم، شماره 1، بهار 1398ش.
  43. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰، 1420ق.
  44. غروی اصفهانی (کمپانی)، محمدحسین، الاجاره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1409 ق.
  45. غروی اصفهانی (کمپانی)، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب، قم، انوار الهدی، 1418ق.
  46. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، کتاب منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373ق.
  47. فاتحی، زینب، تحلیل انتقادی مفهوم قائم‌مقامی در حقوق ایران و فقه امامیه، به راهنمایی محمدمهدی الشریف، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان، 1391ش.
  48. فروغی، سیدعلیرضا، «بررسی فقهی ـ حقوقی مفهوم حق و ملک»، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، سال چهارم، شماره 5، بهار و تابستان 1391ش.
  49. قربان‌پور، امیرمهدی، مسئولیت قراردادی (ماهیت و مبانی)، تهران، مجد، 1391ش.
  50. قنواتی، جلیل، «مطالعه تطبیقی زمان انتقال مالکیت در عقد بیع»، دوفصلنامه اندیشه‌های حقوقی، سال اول، شماره 5، زمستان 1382ش.
  51. قنواتی، جلیل، «نظریه تملیک یا نظریه تعهد»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، سال بیست و چهارم، شماره 93، بهار 1400ش.
  52. کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد؛ مسئولیت مدنی، تهران، دانشگاه تهران، 1390ش.
  53. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ دوره عقود معین، تهران، انتشار، 1384ش.
  54. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها، تهران، انتشار، 1380ش.
  55. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ قواعد عمومی قراردادها، تهران، انتشار، 1385ش.
  56. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ نظریه عمومی تعهدات، تهران، میزان، 1382ش.
  57. کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414ق.
  58. کشاورز، اسماعیل، ساختار مسئولیت مدنی: بررسی حقوقی، تاریخی و فلسفی نظام‌های حقوق رومی، کامن‌لا، فقه امامیه و ایران، تهران، مجد، 1398ش.
  59. لوی، ژان فیلیپ، و آندره کاستادلو، تاریخ حقوق تعهدات، ترجمه رسول رضایی، تهران، مهر و ماه نو، 1386ش.
  60. مامقانی، ملاعبداللّٰه بن محمدحسن، نهایة المقال فی تکملة غایة الآمال، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، 1350ق.
  61. محقق داماد، سیدمصطفی، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1388ش.
  62. محقق داماد، سیدمصطفی، و رسول احمدی‌فر، «اثر تسلیم در انتقال مالکیت مبیع کلی فی‌الذمه (مطالعه تطبیقی حقوق ایران، فقه اسلامی، حقوق مصر، حقوق انگلستان و کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا)»، دوفصلنامه حقوق تطبیقی، شماره 24 (پیاپی 97)، تابستان 1392ش.
  63. موسوی خراسانی، سیدمحمدحسن، «کاوشی در نقش سیره عقلا در تعیین دامنه مسئولیت قراردادی با تکیه بر نظر امام خمینی و شهید صدر»، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، دوره یازدهم، شماره 20، پاییز و زمستان 1398ش.
  64. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421ق.
  65. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، المستند فی شرح العروة الوثقی (الاجاره)، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (الف)
  66. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (ب)
  67. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، المنار ـ دفتر معظم‌له، 1413ق.
  68. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404ق.
  69. نعمت‌اللهی، اسماعیل، «ذمه و عهده در فقه شیعه»، فصلنامه مطالعات اسلامی: فقه و اصول، سال چهل و چهارم، شماره 90، پاییز 1391ش.
  70. نعمت‌اللهی، اسماعیل، «عنصر وضع و تکلیف در تعهد»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال هفتم، شماره 25، تابستان 1389ش.
  71. نعمت‌اللهی، اسماعیل، «منافع سه‌گانه در خسارت‌های قراردادی»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی، سال بیست و دوم، شماره 3، پاییز 1397ش.
  72. وحدتی شبیری، سیدحسن، مبانی مسئولیت مدنی قراردادی (مطالعه تطبیقی در حقوق و فقه)، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1385ش.
  73. هاشمی، سیداحمدعلی، و ابراهیم تقی‌زاده، حقوق مدنی (2): حقوق اموال و مالکیت، تهران، مجد، 1394ش.
  74. یزدانیان، علیرضا، «مطالعه تطبیقی آثار تقسیم قراردادهای ناقله به تملیکی و عهدی در فقه، حقوق ایران و فرانسه»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق اسلامی، سال نوزدهم، شماره 2 (پیاپی 48)، پاییز و زمستان 1397ش.
  75. یزدانیان، علیرضا، «مفهوم و آثار مطالبه (Mise en demeure) در تعهدات: مطالعه تطبیقی در حقوق فرانسه»، فصلنامه مطالعات حقوقی، سال یازدهم، شماره 3، پاییز 1398ش.
  76. Ancel, Pascal, «Force obligatoire et contenu obligationnel du contrat», RTD civ. 1999.
  77. Birks, Peter, The Roman Law of Obligations, Eric Descheemaeker (Ed.), Oxford University Press, 2014.
  78. Blanluet, G., «Le momentdu transfert de la propriété», in: 1804-2004, Le Code civil, un passé, un présent, un avenir, Dalloz, 2004.
  79. Bloch, Pascale, «L’obligation de transférer la propriété dans la vente», RTD civ. 1988.
  80. Chazal, Jean Pascal et Serge Vicente, «Le transfert de propriété par l’effet des obligations dans le Code civil», RTD civ. 2000.
  81. Courdier-Cuisinier, Anne-Sylvie, «Nouvel éclairage sur l’énigme de l’obligation de donner», RTD civ. 2005.
  82. Dedek, Helge & Martin J. Schermaier, “Obligation (Greek and Roman)”, Encyclopedia of Ancient History, 2011.
  83. Faber, Wolfgang & Brigitta Lurger (Eds.), National Reports on the Transfer of Movables in Europe (Volume 3: Germany, Greece, Lithuania, Hungary), European Law Publishers, 2011.
  84. Faber, Wolfgang & Brigitta Lurger (Eds.), National Reports on the Transfer of Movables in Europe (Volume 4: France, Belgium, Bulgaria, Poland, Portugal), European Law Publishers, 2011.
  85. Fabre-Magnan, Muriel, «Le mythe de l’obligation de donner», RTD civ. 1996.
  86. Gaius, Gaii Institutionum Iuris Civilis Commentarii Quattuor, or, Elements of Roman, Clarendon Press, 1890.
  87. Huet, Jérôme, «Des différentes sortes d’obligations et, plus particulièrement, de l’obligation de donner, la mal nommée, la mal aimée», in: Jacques Ghestin, Le contrat au début du XXIe siècle, LGDJ, 2001.
  88. Mousourakis, George, Fundamentals of Roman Private Law, University of Auckland, 2012.
  89. Pignarre, Geneviève, «A la redécouverte de l’obligation de praestare – Pour une relecture de quelques articles du Code civil», RTD civ. 2001.
  90. Pignarre, Geneviève, «L’obligation de donner à usage dans l’avant-projet Catala – Analyse critique», Recueil Dalloz, 2007
  91. Schulz, Fritz, Classical Roman Law, Clarendon Press, 1951.
  92. Tallon, D., «Le surprenant reveil de l’obligation de donner», D. 1992, chr.
  93. Zenati-Castaing, Frédéric et Thierry Revet, Les biens, 3e éd., Paris, PUF, Collection Droit fondamental, 2008.
  94. Zimmermann, Reinhard, The Law of Obligations: Roman Foundations of the Civilian Tradition, Cape Town: Juta, Oxford University Press, 1992.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار