تبلیغات خلاف واقع در معامله با مطالعه‌ای در فقه امامیه و حقوق ایران؛ مسئولیت‌ها و راهکارها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق خصوصی، گروه حقوق، دانشگاه گنبد کاووس

2 استادیار گروه حقوق دانشگاه خوارزمی

چکیده

تبلیغات خلاف واقع، از طریق ارائه اطلاعات نادرست و نمایش غیر واقعی کالا و خدمات به وجود می‌آید که پیامدهای آن از جنبه‌های مختلفی قابل بررسی است. هدف جستار حاضر، بررسی این گونه تبلیغات در معاملات و مسئولیت‌ها و راهکارهای مقابله با آن در فقه امامیه و حقوق ایران است. فقها درباره مطلق تبلیغات در معامله، حکم به جواز و اباحه داده‌اند؛ اما تبلیغ خلاف واقعی که باعث تحصیل مال نامشروع می‌شود و فعالیت اشخاصِ واسطه اعم از مبلغ، بازاریاب و عرضه‌کننده را به استناد قواعد فقهی از جمله «اعانه بر اثم و عدوان» و«اکل مال به باطل» حرام می‌دانند. این تحقیق که به روش توصیفی و تحلیلی به انجام رسیده است، نتیجه‌اش این است که اولاً، فقها امر نظارت بر تبلیغات را مطابق قاعده فقهی ضمان حکومتی به عنوان یک تکلیف بر عهده حاکمان و کارگزاران گذارده و بر تقویت نهاد حسبه و تسعیر به عنوان راهکاری فقهی توصیه مٶکد نموده‌اند؛ ثانیاً، مطالب خلاف واقع در تبلیغ، اگر به صورت شرط و یا وصف دربیاید و به ارکان معامله آسیب وارد نماید، مسئولیت تضامنی آن متوجه تولیدکننده، عرضه‌کننده و سفارش‌دهنده است که بر مبنای الزامات قراردادی و خارج از عقد، شخص زیان‌دیده حق مطالبه خسارت را دارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

تبلیغات خلاف واقع در فقه امامیه و حقوق ایران؛ مسئولیت ها و راهکارها

نویسندگان [English]

  • Morteza Azizi Azizi 1
  • Bahram Taqipour 2
1 PhD in Private Law
2 Assistant professor at Kharazmi University
چکیده [English]

تبلیغات خلاف واقع از طریق بیان اوصاف و نمایش غیرواقعی کالا و خدمات بوجود می آید که پیامدهای آن از جنبه های مختلف حقوقی قابل بررسی است. هدف از این مقاله بررسی این گونه تبلیغات در معاملات و مسئولیت ها و راه کارهای مقابله با آن در فقه امامیه و حقوق ایران است. فقها درباره مطلق تبلیغات در معامله حکم به جواز و اباحه داده اند، اما تبلیغی که خلاف واقع باشد و باعث خسارت به مصرف کننده شود را ضمان آور دانسته اند. برخی از فقها قائل به بطلان و برخی نیز قائل به فسخ اقدامات خلاف واقع در تبلیغات می باشند که موافقان و مخالفان برای هر کدام دیدگاهی ارائه شده است. این تحقیق به روش توصیفی و با تحلیل نظرات فقهی به این نتیجه رسید که اولا؛ مسئولیت نظارتی حکومت بر پایه مصلحت عامه یک تکلیف تعیین شده از جانب شرع است که راه اندازی نهاد حسبه و تسعیر به عنوان راهکاری فقهی در نظر گرفته می شود ثانیا، اوصاف خلاف واقع در تبلیغ اگر سبب فریب و تغریر مشتری شود معامله را باطل و مسئولیت تضامنی آن متوجه تولید کننده، عرضه کننده، سفارش دهنده کالا است. اما اگر صرفا به صورت آگهی ساده چاپی مطالب خلاف واقع منتشر شود ، حق فسخ برای زیان دیده خواهد بود.

کلیدواژه‌ها [English]

  • a.a.a
  • b

مراجع

  1. ابراهیمی، سیدنصراللّٰه، تحلیل حقوقی از مسئولیت در قبال ارائه کالای معیوب و حمایت از مصرف‌کنندگان، سخن سمت، شماره 11، 1382 ش.
  2. اراکی، محمدعلی، الخیارات، قم، در راه حق، 1414 ق.
  3. اسماعیلی، محسن، حقوق تبلیغات بازرگانی در ایران و جهان، تهران، نشر شهر، 1385 ش.
  4. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، دار الذخائر، 1411 ق.
  5. بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
  6. ترحینی عاملی، سیدمحمدحسن، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیه، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، 1427 ق.
  7. تستری (شوشتری)، محمدتقی، النُجعة فی شرح اللمعه، تهران، کتابفروشی صدوق، 1406 ق.
  8. جابری، عصمت‌اللّٰه، حقوق مصرف‌کننده، اصفهان، دادیار، 1386 ش.
  9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، تأثیر اراده در حقوق مدنی، چاپ دوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1387 ش.
  10. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  11. حسینی سیستانی، سیدعلی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، دفتر آیةاللّٰه سیستانی، 1414 ق.
  12. حسینی شیرازی، سیدمحمد، ایصال الطالب الی المکاسب، تهران، اعلمی، بی‌تا.
  13. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  14. حسینی واسطی زبیدی، محب‌الدین سیدمحمدمرتضی بن محمد، تاج العروس من جواهر القاموس، بیروت، دار الفکر، 1414 ق.
  15. خورسندیان، محمدعلی، و فاطمه چیت‌ساز، «مبانی مسئولیت ناشی از تبلیغات بازرگانی»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، سال چهل و پنجم، شماره 2، تابستان 1394 ش.
  16. رفیعی، محمدتقی، و کیوان شجاعی، «تأملی فقهی ـ حقوقی در شرط بنایی تعلیقی در ایقاعات»، پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، سال دوم، شماره 5، تابستان 1386 ش.
  17. زارع، مریم، تعهد به دادن اطلاعات در نظام حقوقی ایران و کامن‌لو، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه شیراز، 1390 ش.
  18. سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید؛ نظریة الالتزام بوجه عام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1958 م.
  19. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی ـ جلد اول: تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ سوم، تهران، مجد، 1386 ش.
  20. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  21. عادل، مرتضی، و بهنام غفاری فارسانی، «حق مصرف‌کنندگان در برخورداری از محصولات ایمن»، فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، سال سیزدهم، شماره 51، تابستان 1388 ش.
  22. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، تحقیق سیدمحمد کلانتر، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.
  23. همو، فوائد القواعد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1419 ق.
  24. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  25. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیه، بیروت، دار التراث، الدار الاسلامیه، 1410 ق.
  26. عبار، سعد خلیفه، ضمان عیوب المبیع فی ضوء مقاصد الشریعة؛ دراسة فقهیة مقارنه، بنغازی، جامعة قاریونس، 1999 م.
  27. قنواتی، جلیل، مطالعۀ تطبیقی ایجاب و قبول، قم، بوستان کتاب، 1383 ش.
  28. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی ـ ایقاع، تهران، دادگستر، 1377 ش.
  29. کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، و حمیدرضا شاهنواز، «بررسی واژگانی آگهی‌ها و تبلیغات بازرگانی»، دوماهنامه بررسی‌های بازرگانی، شماره 9، آذر و دی 1383 ش.
  30. لطفی، اسداللّٰه، موجبات و مسقطات ضمان قهری در فقه و حقوق مدنی ایران، تهران، مجد، 1379 ش.
  31. محقق داماد، سیدمصطفی، جلیل قنواتی، سیدحسن وحدتی شبیری، و ابراهیم عبدی‌پورفرد، حقوق قراردادها در فقه امامیه، جلد دوم (توافق اراده‌ها، شرایط متعاقدان و مورد معامله)، تهران، سمت، 1389 ش.
  32. مددی، صادق، مسئولیت مدنی تولیدکنندگان و فروشندگان کالا، تهران، میزان، 1388 ش.
  33. معین، محمد، فرهنگ فارسی، تهران، امیرکبیر، 1380 ش.
  34. موسوی بجنوردی، سیدمحمد، قواعد فقهیه، تهران، میعاد، 1424 ق.
  35. موسوی بجنوردی، سیدمحمدحسن، القواعد الفقهیه، نجف، مکتبة الآداب، 1391 ق.
  36. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، البیع، چاپ چهارم، قم، اسماعیلیان، 1410 ق.
  37. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1362 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار