قاعده فقهی مصلحت در قوانین و مقررات فرزندخواندگی و کودکان بی‌سرپرست

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه مذاهب اسلامی، تهران، ایران

چکیده

فقه اسلامی نسبت به کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست بی‌تفاوت نبوده و تصدی امور آنان را به عنوان واجبی کفایی بر عهده اقربای اطفال، حاکم و مسلمانان گذارده و از تسری احکام مترتب بر رابطه طبیعی والدین و فرزندان به فرزندخوانده نهی نموده است و چالش‌های آن در قوانین مربوطه در کشورهای اسلامی بی‌اثر نبوده است. باید دید که راه برون‌رفت از این مشکل در فقه اسلامی چیست؟ این مقاله با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و به شیوه توصیفی ـ تحلیلی تدوین شده و با تمسک به قاعده فقهی مصلحت، ضمن نقادی قوانین موضوعه ایران، این چالش را واکاوی و راهکارها را بیان نموده است. یافته‌های این مقاله به استناد مبانی قرآنی و روایی، پذیرش مشروط و محدود فرزندخواندگی در فقه اسلامی با استفاده از عنصر مصلحت به عنوان پشتوانه احکام شرعی و فلسفه جعل احکام در تمام تصمیماتی است که ولیّ او اعم از حاکم یا پدرخوانده اتخاذ می‌کند. همچنین حفظ نسب حقیقی کودک، لزوم انفاق و حضانت در راستای حفظ حیات او و حفظ حقوق مالی کودک (ارث) و رعایت محرمیت شرعی در خانواده نیز مورد تأکید قرار گرفته و در موارد متعدد با هدف رشد و تعالی کودکان بدسرپرست علاوه بر کودکان بی‌سرپرست، اخذ تصمیم منوط به رعایت مصلحت گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Jurisprudential Rule of Expediency in the Laws and Regulations of Adoption and Children Without Guardians

نویسنده [English]

  • Abdolhamid Talebi
Assistant professor at University of Islamic Denominations
چکیده [English]

Islamic jurisprudence is not indifferent to children without guardians or bad parenting children (children without adequate parental care) and has placed their affairs as a collective duty (an act which is rested on Muslims till it is done by some of them alternatively) to the direct affinity of children, judge and Muslims, and has prevented the expansion of the rulings on the natural relationship between parents and adopted children, and its challenges have not been ineffective in the relevant laws in Islamic countries. It is important to notice what is the way out of this problem in Islamic jurisprudence? This article has been compiled using library studies and descriptive-analytical method and has studied this challenge while criticizing Iran’s statute laws by adhering to the jurisprudential Rule of Expediency and expressed the solutions. The findings of this article based on Quranic and narrative principles, conditional and limited adoption in Islamic jurisprudence using the element of expediency as the basis of Sharia rulings and the philosophy of the enactment of rules are in all decisions that his/her guardians, whether judge or godfather make and preserving the child’s true lineage, the necessity of alimony and custody in order to preserve his life and preserve the child’s financial rights (inheritance) and observe the religious blood relations within the prohibited degrees of marriage in the family are also emphasized and the decision is subject to the observance of expediency with the aim of the growth and excellence of bad parenting children in addition to children without guardians in many cases.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Expediency Rule
  • Children without guardians
  • Adoption
  • Real Biological child
  • Guardianship
  1. آذرنوش، آذرتاش، فرهنگ معاصر عربی ـ فارسی، تهران، نی، 1386 ش.
  2. ابن ادریس حلّی، ابوجعفر محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1410 ق.
  3. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  4. ابوجیب، سعدی، القاموس الفقهی لغة و اصطلاحاً، چاپ دوم، دمشق، دار الفکر، 1408 ق.
  5. ارموی، محمد بن حسین، الحاصل من المحصول فی اصول الفقه، بیروت، دار المدار الاسلامی، 2002 م.
  6. انصاری قرطبی، ابوعبداللّٰه محمد بن احمد، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1405 ق.
  7. جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، بیروت، دار العلم للملایین، 1404 ق.
  8. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، تهران، المکتبة الاسلامیه، 1398 ق.
  9. حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، قم، نشر مدین، چاپخانه سرور، 1424 ق.
  10. خسروپناه، عبدالحسین، گفتمان مصلحت در پرتو شریعت و حکومت، تهران، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، 1379 ش.
  11. خوری شرتونی لبنانی، سعید، اقرب الموارد فی فصح العربیة و الشوارد، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1403 ق.
  12. درار بشیر، ادریس جمعه، الرأی و اثره فی الفقه الاسلامی فی عصور ماقبل قیام المذاهب الفقهیه، بیروت، دار الکتب العربیه، بی‌تا.
  13. دروزه، محمد عزة، التفسیر الحدیث، چاپ دوم، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه، 1383 ق.
  14. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
  15. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، تحقیق صفوان عدنان داوودی، بیروت، دار العلم، 1412 ق.
  16. رضوی بهابادی، سیدعلی و حسین حسن‌پور آلاشتی، فرهنگ زبان فارسی، چاپ دوم، یزد، بهاباد، مهر دانش، 1374ش.
  17. رهبر، مهدی، تحلیل کاربردهای مصلحت در فقه امامیه، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق‰، 1389 ش.
  18. زیدان، عبدالکریم، المفصّل فی احکام المرأة و البیت المسلم فی الشریعة الاسلامیه، بیروت، مؤسسة الرساله، 1417 ق.
  19. سلمی، ابومحمد عزالدین عبدالعزیز بن عبدالسلام، قواعد الاحکام فی مصالح الانام، به کوشش طه عبدالرٶوف سعد، قاهره، مکتبة الکلیات الازهریه، 1388 ق.
  20. شریعتی‌نسب، صادق، فرزندخواندگی، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های حقوقی، 1390 ش.
  21. صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، جامع الاحکام، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  22. طالقانی، سیدمحمود، پرتوی از قرآن، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1362 ش.
  23. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  24. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1419 ق.
  25. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
  26. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1409 ق.
  27. همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.
  28. همو، تهذیب الاحکام، تصحیح و تعلیق علی‌اکبر غفاری، تهران، صدوق، 1417 ق.
  29. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، المعارف الاسلامیه، 1421 ق.
  30. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  31. عجم، رفیق، موسوعة مصطلحات اصول الفقه عند المسلمین، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1998 م.
  32. عسکری، ابوهلال حسن بن عبداللّٰه بن سهل، معجم الفروق اللغویه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق.
  33. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰، 1423 ق.
  34. همو، تذکرة الفقهاء، تهران، المکتبة المرتضویه، بی‌تا.
  35. علیدوست، ابوالقاسم، فقه و مصلحت، قم، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389 ش.
  36. عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران، امیرکبیر، 1371 ش.
  37. غروی نائینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، قم مؤسسه مطبوعات دینی، 1369 ش.
  38. غزالی، ابوحامد محمد بن محمد، المستصفی من علم الاصول، تحقیق محمد عبدالسلام عبدالشافی، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1413ق.
  39. فاروقی، حارث سلیمان، المعجم القانونی، بیروت، مکتبة لبنان ناشرون، 1410 ق.
  40. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
  41. فضلی، عبدالهادی، اصول البحث، قم، دار الکتاب الاسلامی، بی‌تا.
  42. فیروزآبادی، محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1415 ق.
  43. قائمی، علی، روان‌شناسی و تربیت کودکان شاهد، تهران، انجمن اولیاء و مربیان، 1370 ش.
  44. قلعه‌جی، محمد رواس، معجم لغه الفقهاء (عربی ـ انکلیزی ـ افرنسی)، بیروت، دار النفائس، 1408 ق.
  45. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1375 ش.
  46. کرکی عاملی (محقق ثانی)، ابوالحسن علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1411 ق.
  47. محقق اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1375 ش.
  48. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تصحیح محمدعلی بقال، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  49. همو، معارج الاصول، قم، مٶسسه آل البیتŒ، 1403 ق.
  50. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1410 ق.
  51. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتاءات، قم، مدین، 1425 ق.
  52. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، مجمع المسائل، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  53. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق و تصحیح عباس قوچانی، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  54. وزارت اوقاف و شئون اسلامی کویت، الموسوعة الفقهیة الکویتیه، کویت، دار السلاسل، 1410 ق.