تحلیل فقهی وضعیت تملک موصی‌به در اثر قتل موصی توسط موصی‌له

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه حقوق دانشگاه سمنان

2 دکتری فقه و حقوق اسلامی دانشگاه سمنان

3 استادیار دانشگاه تبریز

چکیده

قتل موصی توسط موصی‌له در وصیت تملیکی، در عین حال که چالش‌برانگیز و فاقد پیشینه تحقیقاتی است، شائبه این مسئله را مطرح می‌سازد که آیا چنین قتلی می‌تواند محرومیت موصی‌له از تملک موصی‌به را فراهم نماید؟ طبق بررسی‌های صورت‌گرفته، سه دیدگاه فقهی در این زمینه قابل احصاء است که مطابق نظر مشهور، قتل موصی توسط موصی‌له، تأثیری نسبت به تملک موصی‌به نداشته و موصی‌له همچنان مالک موصی‌به شمرده می‌شود. اما دو دیدگاه دیگر با اندکی تفصیل، مبتنی بر این است که قتل موصی توسط موصی‌له، همچون باب میراث، موجب حرمان موصی‌له از موصی‌به می‌شود. نوشتار حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، ضمن تحلیل و ارزیابی نقادانۀ مبانی فقهی دیدگاه‌های مطرح و نیز با بهره‌گیری از مستندات و مؤیدات موجود، دیدگاه خلاف مشهور را قابل دفاع دانسته و حرمان موصی‌له از موصی‌به را از نقطه قوت بیشتری برخوردار می‌داند؛ با این استدلال که از سویی، هیچ دلیل و مستندی وجود ندارد که بر عدم مانعیت قتل از وصیت تملیکی تصریح نماید، و اطلاق آیات و روایات و اصل به عنوان عمده دلیل دیدگاه مشهور، هر کدام از جهاتی قابل خدشه بوده و صلاحیت اثبات دیدگاه مشهور را ندارد. از سوی دیگر، مستنداتی چون اقتضای عرف و اراده عموم، بهره‌گیری از حکم حرمان قاتل از میراثِ مورّث با شیوه تنقیح مناط و الغای خصوصیت و بلکه فحوی‌الخطاب این حکم، حرمان موصی‌له از موصی‌به را موجه و معقول می‌نماید. با این مبنا، تعمیم مفاد ماده 880 قانون مدنی به باب وصیت تملیکی نیز به قانون‌گذار عرفی پیشنهاد می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Jurisprudential Analysis of the Status of Taking Possession of Bequest (Legacy) as a Result of Murdering a Testator by the Legatee

نویسندگان [English]

  • Hamid Masjedsaraie 1
  • Hasan Porlotalah 2
  • Reza Elhami 3
1 Associate Professor, Department of Law, Semnan University
2 PhD in Jurisprudence & Islamic Law, University of Semnan
3 Assistant professor at University of Tabriz
چکیده [English]

The murder of the testator by the heir in testamentary disposition (testament for disposition of personal property), while challenging and lacking in research background, raises the question of whether such a murder can deprive the legatee of taking possession of the bequest (legacy). Three jurisprudential views based on the investigations can be considered in this regard that the murder of the testator by the legatee has no effect on taking position of the legatee according to the famous view and the legatee is still the owner of the bequest (legacy). However, two other views, in a little detail, are based on the fact that murdering a testator by the legatee as in the case of inheritance would prevent the legatee from the bequest (legacy). The present article considers the famous theory acceptable by using a descriptive-analytical method and using library resources, while critically analyzing and evaluating the jurisprudential fundamentals of the proposed views and also considers the prevention of the legatee from the bequest more acceptable by arguing that on the one hand, no evidence that stipulates the prevention of murdering from testamentary disposition (testament for disposition of personal property) and the absoluteness of verses, traditions and principle as the main reason for the famous point of view, each of them can be undermined in some ways and does not have the authority to prove the famous point of view.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Testamentary disposition (testament for disposition of personal property)
  • Murder
  • Prevention
  • Inheritance
  • Testator
  • Legatee

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مٶسسة آل البیتŒ، 1409 ق.
  3. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1410 ق.
  4. ابن زهدری حلّی، نجم‌الدین جعفر، ایضاح تردّدات الشرائع، چاپ دوم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1428 ق.
  5. ابن طیّ فقعانی، زین‌الدین علی بن علی بن محمد، مسائل ابن طیّ ـ المسائل الفقهیه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  6. ابن قدامه مقدسی، موفق‌الدین عبداللّٰه بن احمد بن محمد، المغنی لابن قدامه و یلیه الشرح الکبیر، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
  7. ابن ماجه قزوینی، ابوعبداللّٰه محمد بن یزید، سنن ابن ماجه، بی‌جا، دار احیاء الکتب العربیه، بی‌تا.
  8. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، بی‌تا.
  9. انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، چاپ نهم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1428 ق.
  10. بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، السنن الکبری، چاپ سوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1424 ق.
  11. بیهقی کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1416 ق.
  12. ترمذی، ابوعیسی محمد بن عیسی بن سوره، سنن الترمذی، چاپ دوم، مصر، شرکة مکتبة مصطفی البابی الحلبی، 1975 م.
  13. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  14. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، چاپ دوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1376 ش.
  15. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  16. حسینی عمیدی، سیدعمیدالدین عبدالمطلب بن محمد اعرج، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  17. حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دار الفکر، 1420 ق.
  18. خسروشاهی، قدرت‌اللّٰه، فلسفه قصاص از دیدگاه اسلام، قم، بوستان کتاب، 1380 ش.
  19. سجستانی ازدی، ابوداود سلیمان بن اشعث، سنن ابی‌داود، بیروت، المکتبة العصریه، بی‌تا.
  20. صفار، فاضل، فقه المصالح و المفاسد، لبنان، دار العلوم، 1429 ق.
  21. صفایی، سیدحسین، و هادی شعبانی کندسری، حقوق مدنی: وصیت، ارث، شفعه، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1397 ش.
  22. طاهری، حبیب‌اللّٰه، حقوق مدنی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.
  • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  1. عتکی بزاز، ابوبکر احمد بن عمرو بن عبدالخالق، البحر الزخّار المعروف بمُسند البزاز، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  2. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰، 1420 ق.
  3. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی ، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسه آل البیتŒ، 1388 ق.
  • علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی ، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  • علی‌دوست، ابوالقاسم، فقه و عقل، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381 ش.
  1. غروی نائینی، میرزامحمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، قم، کتابفروشی مصطفوی، بی‌تا.
  2. همو، فوائد الاصول، تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، تعلیق آغاضیاءالدین عراقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1376 ش.
  3. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
  • فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
  1. فنایی، ابوالقاسم، اخلاق دین‌شناسی (پژوهشی در مبانی معرفتی و اخلاقی فقه)، چاپ دوم، تهران، نگاه معاصر، 1392 ش.
  2. قافی، حسین، و سعید شریعتی، اصول فقه کاربردی (ادله و منابع فقه)، چاپ چهاردهم، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1399 ش.
  3. کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی، چاپ ششم، تهران، میزان، 1385 ش.
  4. کاتوزیان، ناصر ، وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران، دانشگاه تهران، 1382 ش.
  5. کاشف‌الغطاء، جعفر بن خضر، القواعد الستة عشر، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء العامه، بی‌تا.
  6. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1359 ق.
  7. کرکی عاملی، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  8. محقق داماد، سیدمصطفی،مباحثی از اصول فقه، دفتر اول، چاپ نهم، تهران، مرکز نشر اسلامی، 1377 ش.
  9. مطهری، مرتضی، اسلام و مقتضیات زمان، چاپ چهارم، تهران، صدرا، 1368 ش.
  10. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ پنجم، قم، اسماعیلیان، 1375 ش.
  11. مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، چاپ دهم، بیروت، دار التیار جدید ـ دار الجواد، 1421 ق.
  12. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419 ق.
  13. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تهذیب الاصول، قم، دار الفکر، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار