امداد و نجات در موقعیت پرمخاطره و بیماری‌های واگیردار از منظر فقه امامیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموخته سطح 4 حوزه علمیه مشهد

2 استادیار گروه فقه و مبانی اجتهاد، مرکز تخصصی آخوند خراسانی ـ دانشگاه باقرالعلوم ، مشهد، ایران

چکیده

در شرایط پرمخاطره که حیات یا سلامت جسمی نجاتگران را مورد تهدید جدی قرار می‌دهد، تشخیص وظیفۀ دینی و قانونی برای نجات جان گرفتاران یا حفظ جان نجاتگران، کاری دشوار است. این تحقیق به روش توصیفی ـ تحلیلی، دلایل و مستندات فقهی را وارسی کرده و با بازخوانی ادلۀ امداد و نجات پرمخاطره در موقعیت‌های مختلف، احکام متفاوتی را نتیجه گرفته است. در صورت تساوی نفوس، نجات و درمان واجب نیست؛ زیرا هر دو واجب‌الحفظ هستند. همچنین به مقتضای حدیث «لاضرر» و تعمیم نهی از عبادات و اطعمه زیان‌آور به موقعیت ضرر جسمانی، بر نجاتگر واجب نیست که در موقعیت نبود تجهیزات محافظتی به منظور درمان و دفع ضرر از دیگری، خودش متحمل ضرر معتنابه شود. اما با توجه به اطلاقات ادلۀ امداد و نجات، رجحان و استحباب در این شرایط به اثبات رسید. استناد به حدیث «لا عدوی» در نفی قانون سرایت بیماری و ماندن در محیطِ شیوع بیماری واگیردار، مردود است؛ لکن نجاتگران عرصه طبابت و پرستاری، علاوه بر برخورداری از دانش، تخصص و تجهیزات، طبق تعهد به عنوان الزامِ ثانوی تا حدّ امکان باید به درمان بپردازند. اما در صورت ترک نجات در این شرایط، نمی‌توان حکم به ضمان تارک نجات نمود؛ هرچند فرد، مرتکب معصیت شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Search and Rescue in Venturous Situations and Infectious Diseases from the Point of View of Jaʿfarī Jurisprudence From the perspective of Imami jurisprudence

نویسندگان [English]

  • Muhammad Reza Alizadeh Moqaddam Beiraki 1
  • Mojtaba Elahi Khorasani 2
1 4th level graduate of Mashhad seminary
2 Assistant professor at Akhūnd Khorāsani Specialized Center
چکیده [English]

It is difficult to discern the religious and legal duty to save the lives of those trapped or to save the lives of rescuers in dangerous situations that seriously threaten the life or physical health of the rescuers. This research has reviewed the reasons and jurisprudential documents in a descriptive-analytical method and concluded different rulings by rereading the evidence of venturous search and rescue in different situations. Rescue and treatment in the case of equality of lives are not obligatory, because both of the lives must be saved. It is not obligatory, according to the necessity of the Ḥadīth (“News” or “Story”) of “prohibition of detriment (Arabic: لا ضَرَرَ, Ḥadīth of harm)” and the generalization of harmful worships and food to the situation of physical harm, on the savior to suffer the harm in the absence of protective equipment for the purpose of treating and repel the harm from others. However, according to the absoluteness of the proofs of search and rescue, preference (Arabic: رُجْجان, Rujḥān) and recommendation (Arabic: اسْتِحْباب, Istiḥbāb) were proved in these conditions. It is rejected to refer to the Ḥadīth of “No Infectiousness (Arabic: لا عَدْوی)” in denying the contagion of disease and staying in the environment of the outbreak of the contagious disease. However, the rescuers in the field of medicine and nursing, in addition to having knowledge, expertise and equipment, according to the commitment, should provide treatment as much as possible as secondary necessity. However, it is not possible to sentence to the liability of a leaver of rescue in case of failing (abandoning) to rescue in these circumstances, although the leaver has committed a sin.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rescuing injured people
  • Rescue
  • Treatment
  • Venturous
  • DestructionDestruction (Arabci: تَهْلُکَی)
  • Prohibition of detriment (Arabic: لا ضَرَرَ
  • Ḥadīth of harm)
  • Contagious disease
  • Self-harm (or damaging others)
  • Protection of human
  • Altruism
  1. قرآن کریم.
  2. ابن اثیر جزری، مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، تحقیق طاهر احمد الزاوی، محمود محمد الطناحی، بیروت، المکتبة العلمیه، 1399 ق.
  3. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  4. ابن برّاج طرابلسی، سعدالدین ابوالقاسم عبدالعزیز بن نحریر، جواهر الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411 ق.
  5. ابن بطّال، ابوالحسن علی بن خلف بن عبدالملک، شرح صحیح البخاری، تحقیق و تعلیق ابوتمیم یاسر بن ابراهیم، چاپ دوم، ریاض، مکتبة الرشد، 1423 ق.
  6. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، بیروت، دار الفکر ـ دار صادر، 1414 ق.
  7. امیدی‌فرد، عبداللّٰه، سیدمهدی جوکار، و مجیدرضا عرب‌احمدی، «تحلیل فقهی ـ حقوقی امداد و نجات»، فصلنامه امداد و نجات، سال ششم، شماره 4 (پیاپی 24)، زمستان 1393 ش.
  8. انصاری، مرتضی بن محمدامین، رسائل فقهیه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  9. جصّاص، ابوبکر احمد بن علی رازی، احکام القرآن، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق.
  10. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، تحقیق سیدمحمدرضا حسینی جلالی، چاپ سوم، قم، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1416 ق.
  11. حسینی آلوسی بغدادی، شهاب‌الدین محمود بن عبداللّٰه، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  12. حسینی تفرشی، سیدمصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
  13. حسینی جناب، وحید و دیگران، اصول و مبانی مدیریت بحران، تهران، رویان‌پژوه، 1394 ش.
  14. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، منهاج الفقاهة؛ التعلیقة علی مکاسب الشیخ الاعظم، قم، انوار الهدی، 1429 ق.
  15. حسینی سیستانی، سیدعلی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، دفتر آیةاللّٰه سیستانی، 1414 ق.
  16. خداویردی، حسین، امداد و نجات غیر مسلمان از نظر فقه امامیه، پایان‌نامه سطح 3 حوزه علمیه قم، 1397 ش.
  17. دهقانی، روح‌اللّٰه، حمیدرضا سیدی آرانی، ایران زرقی، و بتول شهریسوند، «مروری بر وضعیت آلودگی گال در ایران و عوامل مرتبط با آن»، مجله دانشگاه علوم پزشکی ایلام، سال بیست و یکم، شماره 7 (پیاپی 83)، بهمن 1392 ش.
  18. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد بن مفضّل، المفردات فی غریب القرآن، تصحیح صفوان عدنان داوودی، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
  19. شریف مرتضی علم‌الهدی، ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی، الذریعة الی اصول الشریعه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  20. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  21. طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، بیروت، مؤسسة الاعلمی للمطبوعات، 1393 ق.
  22. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
  23. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  24. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، تحقیق سیداحمد حسینی، چاپ دوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1362 ش.
  25. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق و تصحیح احمد حبیب قصیر العاملی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، 1409 ق.
  26. همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، چاپ دوم، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.
  27. همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1364 ش.
  28. همو، رجال الطوسی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1373 ش.
  29. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، تحقیق سیدمحمد کلانتر، نجف اشرف، جامعة النجف الدینیه، 1386 ش.
  30. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1416 ق.
  31. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، ذکری الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1419 ق.
  32. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰، بی‌تا.
  33. علیرضایی، جواد، امداد الهی (استفتائات امداد و نجات از دیدگاه مراجع تقلید)، تهران، جمعیت هلال احمر، 1392 ش.
  34. فراهیدی، خلیل بن احمد، کتاب العین، چاپ دوم، قم، هجرت، 1410 ق.
  35. فولادبند، فرح‌ناز و دیگران، بیماری‌های واگیر (پایه یک)؛ از مجموعه کتب آموزشی ویژه بهورزان، شیراز، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی استان فارس، بهار 1391 ش.
  36. فیروزآبادی، مجدالدین ابوطاهر محمد بن یعقوب، القاموس المحیط، چاپ هشتم، بیروت، مؤسسة الرسالة، 1426 ق.
  37. قسطلانی، احمد بن محمد بن ابی‌بکر بن عبدالملک، ارشاد الساری لشرح صحیح البخاری، چاپ هفتم، مصر، المطبعة الکبری الامیریة ببولاق، 1323 ق.
  38. قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا، تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  39. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تصحیح علی‌اکبر غفاری، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  40. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، تصحیح محمدباقر محمودی و دیگران، چاپ دوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی ـ مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
  41. محقق حلّی، نجم‌الدین ابوالقاسم جعفر بن حسن بن یحیی بن سعید هذلی، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1407 ق.
  42. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزاره شیخ مفید، 1413 ق.
  43. مقری فیومی، احمد بن محمد، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، چاپ دوم، قم، دار الهجره، 1414 ق.
  44. مکارم شیرازی، ناصر و جمعی از نویسندگان، تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1380 ش.
  45. مناوی، محمد عبدالرؤوف، فیض القدیر؛ شرح الجامع الصغیر، مصر، المکتبة التجاریة الکبری، 1356 ق.
  46. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، بدائع الدرر فی قاعدة نفی الضرر، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1415 ق.
  47. همو، تحریر الوسیله، چاپ دوم، قم، دار الکتب العلمیه، 1390 ش.
  48. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الاصول، قم، مٶسسة احیاء آثار السید الخوئی، 1413 ق.
  49. همو، معجم رجال الحدیث، قم، مؤسسة الخوئی الاسلامیه، بی‌تا.
  50. همو، منهاج الصالحین، قم، مؤسسة الخوئی الاسلامیه، بی‌تا.
  51. همو، موسوعة الامام الخوئی، قم، مؤسسة الخوئی الاسلامیه، بی‌تا.
  52. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1362 ش.
  53. نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1415 ق.
  54. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.