توزیع مسئولیت مدنی بر اساس میزان تقصیر در تعدد اسباب عرضی از منظر فقه اهل بیت علیهم السلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه قم

2 دکتری فقه قضایی، گرایش جزا و جرم‌شناسی، جامعة المصطفی العالمیه

چکیده

یکی از پیچیده‌ترین بحث‌های مرتبط با مسئولیت مدنی، توزیع مسئولیت است؛ زیرا با توجه به آنکه معمولاً اسباب متعدد در تکوین فعل زیان‌بار دخالت دارند، شناخت سهم هر یک در پدید آوردن حادثه و توزیع مسئولیت دشوار می‌باشد. عموم فقیهان امامی در تعدد اسباب عرضی، نظریه تساوی را اخذ نموده‌اند؛ اما برخی از فقیهان معاصر، نظریه توزیع مسئولیت بر اساس میزان تقصیر را بدون نقد و بررسی مبانی و چالش‌های آن برگزیده‌اند. از این رو، جستار حاضر به منظور تبیین جایگاه نظریه در فقه اهل بیتŒ و بررسی مبانی و چالش‌های فقهی آن سامان یافته است. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی سعی شد با طرح و بررسی کلمات و استفتائات فقیهان، ادلۀ این نظریه استخراج و تحلیل شود. از بررسی ادله‌ای چون آیه 194 سوره بقره، اصل اشتغال و احتیاط، این نتیجه حاصل شد که هرچند نمی‌توان نسبت تقصیر را نظریه اصلی توزیع مسئولیت دانست، ولی می‌توان به عنوان نظریه فرعی و تکمیلی مورد توجه قرار داد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Distribution of Civil Liability Based on the Amount of Fault in Multiplicity of Accidental Causes from the Perspective of the Jurisprudence of Ahl al-Bayt

نویسندگان [English]

  • Saied Hassan Vahdati Shobeiri 1
  • Saied Bagher Muhammadi 2
1 Associate professor at University of Qom
2 PhD in Judicial Jurisprudence, Al-Mustafa International University
چکیده [English]

The distribution of liability is one of the most complex discussions related to civil liability. It is difficult to know the contribution of each multiple causes (grounds), because of the fact that there are usually multiple means involved in the development of harmful acts in the creation of the incident and the distribution of liability. The most Shīʿite jurists have adopted the theory of equality in multiplicity of causes, but some contemporary jurists have chosen the theory of distribution of liability based on the extent of guilt without critiquing its fundamentals and challenges. This is the reason that this article is written to explain the position of theory in the jurisprudence of Ahl al-Bayt (Arabic: أَهْل البَیْت, the family of the Prophet) and examine its fundamentals and jurisprudential challenges. Examining the proofs such as the verse of holy Quran 2:194 and  the principle of precaution, it is resulted that  although the proportion of fault cannot be considered as the main theory of distribution of liability, but it can be considered as a secondary and supplementary theory.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Extent of fault
  • Multiplicity of causes
  • Distribution liabilities
  • Fault
  • Excess
  • Excessiveness

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  3. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  4. اصغری، شهرام، «تأثیر میزان تقصیر در مسئولیت مدنی در فقه امامیه و حقوق ایران»، پژوهشنامه حقوق و علوم سیاسی، سال اول، شماره‌های 2ـ3، پاییز و زمستان 1385 ش.
  5. انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  6. بهجت، محمدتقی، استفتائات از محضر حضرت آیةاللّٰه بهجت، قم، دفتر معظم‌له، 1428 ق.
  7. بهرامی احمدی، حمید، مسئولیت مدنی، تهران، میزان، 1388 ش.
  8. جبعی عاملی، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  9. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  10. حسینی شیرازی، سیدمحمد، الفقه، القواعد الفقهیه، بیروت، مؤسسه امام رضا‰، 1413 ق.
  11. خمینی، سیدمصطفی، کتاب البیع، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، چاپخانه عروج، 1418 ق.
  12. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
  13. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، بیروت ـ دمشق، دار العلم ـ الدار الشامیه، 1412 ق.
  14. سبحانی تبریزی، جعفر، المحصول فی علم الاصول، تقریر سیدمحمود جلالی مازندرانی، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1414 ق.
  15. سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  16. صانعی، یوسف، استفتائات قضایی (کلیات قضا ـ جزائیات)، تهران، میزان، 1384 ش.
  17. صدر، سیدمحمدباقر، بحوث فی علم الاصول، تقریر عبدالساتر حسن، بیروت، الدار الاسلامیه، 1417 ق.
  18. همو، مباحث الاصول، تقریر سیدکاظم حسینی حائری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1408 ق.
  19. صفایی، سیدحسین، حسن بادینی، بختیار عباسلو، و سعیده صالحی، «معیار تقسیم مسئولیت در فرض تعدد اسباب و تحول آن در حقوق ایران»، فصلنامه دیدگاه‌های حقوق قضایی، سال بیست و چهارم، شماره 84، زمستان 1397 ش.
  20. طباطبایی قمی، سیدتقی، الانوار البهیة فی القواعد الفقهیه، قم، محلاتی، 1423 ق.
  21. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویه، 1387 ق.
  22. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آل البیتŒ، 1414 ق.
  • غروی نائینی، میرزامحمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، قم، مطبعة العرفان، 1352 ش.
  1. فاضل تونی، عبداللّٰه بن محمد بشروی خراسانی، الوافیة فی اصول الفقه، تحقیق سیدمحمدحسین رضوی کشمیری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415 ق.
  2. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، القواعد الفقهیه، قم، چاپخانه مهر، 1416 ق.
  3. فاضل موحدی لنکرانی، محمد ، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة ـ کتاب الدیات، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ، 1418 ق.
  • فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
  • فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
  1. قاسم‌زاده، سیدمرتضی، مبانی مسئولیت مدنی، تهران، دادگستر، 1378 ش.
  2. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1359 ق.
  3. کاظمی، محمود، «معیار تقسیم مسئولیت میان عاملان زیان، در نظام کامن‌لا و حقوق کشورهای رومی ـ ژرمنی»، فصلنامه حقوق سابق (مطالعات حقوق خصوصی)، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، سال چهل و چهارم، شماره 1، بهار 1393 ش.
  • محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  1. مصطفوی، سیدمحمدکاظم، مائة قاعدة فقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
  2. مکارم شیرازی، ناصر، استفتائات جدید، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1427 ق.
  3. مکارم شیرازی، ناصر ، القواعد الفقهیه، قم، مدرسه امام امیرالمٶمنین‰، 1411 ق.
  4. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419 ق.
  5. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الاصول، تقریر سیدمحمدسرور واعظ حسینی بهسودی، قم، مکتبة الداوری، 1422 ق.
  6. موسوی خویی، سیدابوالقاسم ، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  7. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السؤالات، تهران، کیهان، 1413 ق.
  8. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1412 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار