اعتبارسنجی تعمیم شهادت کافر علیه مسلمان در دعاوی مدنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان ، تهران

2 استادیار دانشگاه یاسوج

3 کارشناس ارشد فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه یاسوج

چکیده

شهادت یکی از ادله اثبات دعواست که در تمام نظام‌های حقوقی پذیرفته شده است. شهادت گاه میان مسلمانان با یکدیگر، مسلمان نسبت به کافر، کافر نسبت به مسلمان و کافر نسبت به کافر مطرح می‌باشد و طبق ادله فقهی، شهادت مسلمان نسبت به کافر مقبول است، ولی شهادت کافر نسبت به مسلمان در دعاوی حقوقی مدنی بر اساس ادله و شواهد قرآنی و روایی رد شده است و لذا در فقه امامیه، عموم شهادت کافر در امور حقوقی علیه یا له مسلمان پذیرفته نشده و طبق ادله، صحیح نمی‌باشد. اما شهادت کافر نسبت به مسلمان در مسئله وصیت، با ادله قرآنی و روایی تأیید شده و فقیهان به استناد ادله مذکور، تنها شهادت وی را در وصیت مسلمان پذیرفته‌اند. به نظر می‌رسد که این تنها وصیت نیست که شهادت کفار در آن پذیرفته می‌شود، بلکه به سبب مخدوش بودن استناد به عموم برخی آیات قرآنی (جهت نفی عمومیت شهادت کافر) و نیز عموم تعلیلی که در برخی روایات ذکر شده است، می‌توان نتیجه گرفت که کفار با شرایطی نه تنها در وصیت، بلکه در موارد دیگر نیز می‌توانند شهادت دهند.
لذا در این مقاله با بررسی و نقد ادله عدم پذیرش شهادت کافر در مواردی غیر از وصیت و نیز ادله جواز پذیرش شهادت کافر ذمی در مسئله وصیت، به تحلیل و بررسی امکان تعمیم شهادت کافر در مواردی غیر از وصیت پرداخته شده و در نهایت با تمسک به تعلیل مستفاد از روایات، تنقیح مناط قطعی و قیاس اولویت، با روش تحلیلی ـ استنباطی بر امکان تعمیم استدلال گردیده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Validation of Generalizing the Kafir’s Testimony against Muslim in Civil Cases

نویسندگان [English]

  • Abolfazl Alishahi Qaleh Juqi 1
  • Mansoor Gharib Pour 2
  • Farkhondeh Muhammadi 3
1 Associate professor at Farhangian University
2 Assistant professor at Yasuj University
3 MA of Jurisprudence & Principles of Islamic Law
چکیده [English]

Testimony is one of the evidences for proving a case to court which has been accepted by all legal systems. Testifying is sometimes between Muslims against each others, Muslims against unbelievers, unbelievers against Muslims and unbelievers against unbelievers. According to the Islamic jurisprudential proofs, Muslim’s testimony in relation to unbelievers is accepted but unbeliever’s testimony in relation to Muslims is unaccepted in the civil cases based on the Quranic and hadith proofs and evidences. Therefore, in Imamiyah fiqh, it is rejected the generality of unbeliever’s testimony in legal matters against or on behalf of Muslims and according to the evidences it is not valid. But unbeliever’s testimony in relation to Muslim in the case of wills (testaments) is proved by the Quranic and hadith proofs. Islamic jurists with adducing to the mentioned proofs have only accepted unbeliever’s testimony in Muslims’ wills. But adducing the generality of some of the Quran verses is vitiated and also the universality of which has been expressed by some hadiths the study concludes that unbelievers with conditions not only in wills but also in some other cases can testify. Therefore, in this note with studying and criticizing the proofs of non-acceptance of unbeliever’s testimony in cases other than wills and the proofs of permissibility of the acceptance of dhimmīs’ testimony (Arabic: ذمّی literally: protected people) in the issue of wills, it has examined and analyzed the possibility of generalizing unbelievers testimony to cases other than will and at the end with using the reason resulted from Islamic traditions, the definite (certain) tanqih al-manat (to extract the absolute or certain reason of hukm and extend to the similar cases) and a fortiori analog -qiyās- (Arabic: قیاس اولویت‎) with analytic-inferring method, it has been reasoned the possibility of generality out.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Testimony
  • Dhimmī unbelievers
  • Will
  • Muslims
  • Nafi-e-Sabil (The principle of negation of ascendency of non-Muslims over Muslims)
1. آذربایجانی، علیرضا، محمد محلی، و اسماعیل فدایی، «بررسی مفاهیم ”شرط ایمان در شهادت“ در فقه امامیه و حقوق ایران»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال نهم، شماره 32، بهار 1391 ش.
2. آملی، محمد تقی، مصباح الهدی فی شرح العروة الوثقی، تهران، بی‌نا، 1380 ق.
3. ابن ابی‌عقیل عمّانی، حسن بن علی، حیاة ابن ابی‌عقیل و فقهه، قم، مرکز معجم فقهی، 1413 ق.
4. همو، مجموعة فتاوی ابن ابی‌عقیل، قم، بی‌نا، بی‌تا.
5. ابن اثیر جزری، مجدالدین ابوالسعادات مبارک بن محمد، النهایة فی غریب الحدیث و الاثر، قم، اسماعیلیان، بی‌تا.
6. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
7. ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد، مجموعة فتاوی ابن جنید، تصحیح علی‌پناه اشتهاردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
8. ابن داود حلّی، تقی‌الدین حسن بن علی، کتاب الرجال، تهران، دانشگاه تهران، 1383 ق.
9. ابن زهره حلبی، سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسۀ امام صادق‰ ، 1417 ق.
10.ابن شهرآشوب مازندرانی سروی، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف اشرف، المطبعة الحیدریه، 1380 ق.
11.ابن طیّ فقعانی، زین‌الدین علی بن علی بن محمد، الدرّ المنضود فی معرفة صیغ النیات و الایقاعات و العقود، شیراز، مکتبة مدرسة امام العصر العلمیه، 1418 ق.
12.ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانۀ عمومی امام امیرالمؤمنین‰ ، 1403 ق.
13.احمدی، حسین‌علی، «قاعده فقهی نفی سلطه کافر بر مسلمان»، مجله درس‌هایی از مکتب اسلام، شماره 6، شهریور 1383 ش.
14.اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
15.امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1372 ش.
16.بابایی، احمدعلی، برگزیده تفسیر نمونه، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1382 ش.
17.بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
18.برقی، ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد، رجال البرقی (الطبقات)، تهران، دانشگاه تهران، 1383 ق.
19.بهجت فومنی، محمدتقی، جامع المسائل، چاپ دوم، قم، دفتر معظم‌له، 1426 ق.
20.جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1382 ش.
21.جمعی از مؤلفان، مجلة فقه اهل البیتŒ ، قم، دائرةالمعارف فقه اسلامی، بی‌تا.
22.جناتی، محمدابراهیم، منابع اجتهاد، تهران، کیهان، 1370 ش.
23.جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، بیروت، دار العلم للملایین، 1410 ق.
24.حائری شاه‌باغ، سیدعلی، شرح قانون مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1382ش.
25.حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
26.همو، هدایة الامة الی احکام الائمةŒ ، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1412 ق.
27.حسینی تفرشی، سیدمصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، مؤسسة آل البیتŒ ، 1418 ق.
28.حسینی حائری، سیدکاظم، القضاء فی الفقه الاسلامی، قم، مجمع اندیشه اسلامی، 1415 ق.
29.حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰ ، قم، دار الکتاب، 1412 ق.
30.حسینی طهرانی، سیدمحمدحسین، ولایت فقیه در حکومت اسلام، مشهد، علامه طباطبایی، 1421 ق.
31.حسینی عمیدی، سیدعمیدالدین عبدالمطلب بن محمد اعرج، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
32.حمیری، نشوان بن سعید، شمس العلوم و دواء کلام العرب من الکلوم، بیروت، دار الفکر المعاصر، 1420 ق.
33.دیّانی، عبدالرسول، ادله اثبات دعوا در امور کیفری و مدنی، تهران، تدریس، 1386 ش.
34.سبحانی تبریزی، جعفر، نظام القضاء و الشهادة فی الشریعة الاسلامیة الغراء، قم، مٶسسه امام صادق‰ ، 1418 ق.
35.شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419 ق.
36.صدوق، محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، علل الشرائع، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1378 ق.
37.همو، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
38.صیمری بحرانی، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار الهادی، 1420 ق.
39.طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1409 ق.
40.طباطبایی قمی، سیدتقی، هدایة الاعلام الی مدارک شرائع الاسلام، قم، محلاتی، 1425 ق.
41.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی مع تعلیقات المنتظری، بی‌جا، بی‌نا. بی‌تا.
42.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق. (الف)
43.همو، الفهرست، تهران، المکتبة المرتضویه، بی‌تا.
44.همو، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
45.همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق. (ب)
46.همو، رجال الطوسی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1427 ق.
47.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، حاشیۀ سیدمحمد کلانتر، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1410 ق.
48.همو، مسالک الافهام فی شرح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
49.عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.
50.همو، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.
51.علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، تحقیق و تصحیح محمدهادی یوسفی غروی، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.
52.همو، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰ ، 1420 ق.
53.همو، تذکرة الفقهاء، چاپ قدیم، قم، مٶسسة آل البیتŒ ، 1388 ق.
54.همو، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آل البیتŒ ، 1414 ق.
55.همو، رجال العلامة الحلّی، چاپ دوم، نجف، المطبعة الحیدریه، 1381 ق.
56.همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (الف)
57.همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (ب)
58.غفوری، محمد، اصول دیپلماسی در اسلام و رفتار پیامبر‹ ، تهران، مهاجر، 1378 ش.
59.فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، الشافی فی العقائد و الاخلاق و الاحکام، تهران، دار نشر اللوح المحفوظ، 1425 ق.
60.کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
61.گیلانی قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السٶالات، تهران، کیهان، 1413 ق.
62.لطفی، اسداللّٰه، اصول فقه، تهران، مجد، 1385 ش.
63.مازندرانی، محمدهادی بن محمدصالح، شرح فروع الکافی، قم، دار الحدیث للطباعة و النشر، 1429 ق.
64.مازندرانی خواجوئی، محمداسماعیل بن حسین بن محمدرضا، الفوائد الرجالیه، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1413 ق.
65.مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، الوجیزة فی الرجال، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1420 ق.
66.همو، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406 ق.
67.محقق حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن هذلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
68.محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، چاپ دوازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1406 ق.
69.محمدی ری‌شهری، محمد، میزان الحکمه، تهران، دار الحدیث، 1384 ش.
70.مروّج جزائری، سیدمحمدجعفر، هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم، دار الکتاب، 1416 ق.
71.مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ چهارم، بیروت، دار التعارف، 1388 ق.
72.مکارم شیرازی، ناصر، برگزیده تفسیر نمونه، تنظیم احمدعلی بابایی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1368 ش.
73.مٶمن قمی، محمد، مبانی تحریر الوسیلة ـ القضاء و الشهادات، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.
74.موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، تصحیح مهدی مهریزی و محمدحسن درایتی، قم، الهادی، 1419 ق.
75.موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
76.همو، زبدة الاحکام، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
77.موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
78.همو، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرجال، بی‌جا، بی‌نا، 1418 ق.
79.موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، کتاب الشهادات، قم، سیدالشهداء‰ ، 1405 ق.
80.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
81.نجفی خمینی، محمدجواد، تفسیر آسان، تهران، اسلامیه، 1398 ق.
82.نجفی کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهه ـ کتاب الشهادات، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق.
83.نراقی، احمد بن محمدمهدی، مستند الشیعة فی احکام الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1415 ق.