تأملی بر رابطه عقد رهن و قرارداد وثیقه؛ جُستاری نقادانه در باب تحول مفهوم توثیق اموال از رهن سنّتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی

2 داشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران

چکیده

بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که فقهای امامیه تفاوتی میان رهن و وثیقه به عنوان دو عقد مجزا قائل نبوده‌اند؛ بلکه رهن را به وثیقه دین تعریف کرده‌اند. لیکن با توجه به محدودیت‌های عقد رهن در نظام حقوقی ما و عدم امکان استفاده از رهن برای برخی از اموال یا تعهدات، برخی نویسندگان تلاش کرده‌اند با ارائه نظریات نوین، برخی از این محدودیت‌ها را مرتفع نمایند، یکی از این نظریات، دوگانگی عقد رهن و وثیقه است. در صورتی که بتوان دو ویژگیِ داشتن نام معین و نیز شرایط و احکام خاص در قانون را برای قرارداد وثیقه ثابت نمود، می‌توان به این نتیجه رسید که عقد مزبور یکی از عقود معین است. بررسی قوانین موجود نشان می‌دهد در بسیاری موارد که امکان انعقاد قرارداد در قالب عقد رهن به دلیل فقدان یکی از شرایط وجود ندارد، مقنن از لفظ «وثیقه» استفاده نموده است. این قوانین از دو جهت قابل استفاده‌اند؛ نخست آنکه اثبات می‌کنند نام قرارداد «وثیقه»، دارای مبنای قانونی است و بارها در قوانین مختلف به کار رفته است و دوم اینکه مقنن در مواردی که یکی از شرایط انعقاد عقد رهن وجود نداشته است، از لفظ «وثیقه» استفاده نموده و از به کار بردن لفظ رهن خودداری کرده و از این طریق، یک تأسیس نوین را به عالم حقوق وارد نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Relation Between Mortgage Contract and the Agreement of Pledge of Security; A Critical Study about the Evolution of the Pledged Assets from the Traditional Pawn to the Pledge in Modern Law

نویسندگان [English]

  • Jamshid Jafarpour 1
  • Saeed Siahbidi Kermanshahi 2
1 Associate professor at Kharazmi University
2 Ph.D. studet in private law,
چکیده [English]

The historical studies shows that Imamiyah jurists have not thought that there is no difference between mortgage (Arabic: رهن rahn) and pawn but they have defined rahn as loan collateral. But with the consideration of the limits of mortgage contract in our legal system and the impossibility of applying rahn for some assets or promises, some authors have tried by presenting new theories to deal with these limits. One of these theories is the dualities of mortgage contract and pledge. If it is possible to confirm two characteristics “having particular name and specific conditions and decrees” in law for the agreement of the pledge it can be resulted that the mentioned contract is of nominate contracts. The study of the present laws show that the conclusion of the agreement in the form of the mortgage contract is not possible in most cases because of the absence of one of conditions. The legislator has used the term ”وثیقة“ (pawn). These rules can be applied from two sides: first they prove that it has legal base and it has used several times in different rules. Second the legislator has used the term ”وثیقة“ (pawn) in the cases which one of the provisions of the conclusion of the agreement is not and he has refused to apply the term ”رهن“ (mortgage) through this, he has created a modern foundation (establishment) in the legal system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mortgage
  • Pawn
  • Nominate contract
  • Commercial law
  • Mining law

مراجع

1. آشوری، محمد، آیین دادرسی کیفری، چاپ سوم، تهران، سمت، 1382 ش.
2. اخلاقی، بهروز، «بحثی پیرامون توثیق اسناد تجاری»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 24، 1368 ش.
3. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، بی‌تا.
4. انصاری، علی، و سهیل ذوالفقاری، «توثیق اموال غیر مادی در حقوق ایران»، مجله مطالعات فقه و حقوق اسلامی، دوره چهارم، شماره 6، بهار و تابستان 1391 ش.
5. باریکلو، علیرضا، عقود معین 2، تهران، مجد، 1388 ش.
6. بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، قزوین، طه، 1380 ش.
7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، حقوق مدنی: رهن و صلح، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378 ش.
8. حائری یزدی، عبدالکریم، درر الفوائد، چاپ ششم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.
9. سیاه‌بیدی کرمانشاهی، سعید، توثیق بیمه‌نامه عمر، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 1394 ش.
10.شکری، فریده، «رهن دین در نظام حقوقی ایران»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 75، پاییز 1390 ش.
11.شهبازی‌نیا، مرتضی، «انتقال و توثیق ضمانت‌نامه مستقل بانکی»، فصلنامه مدرس علوم انسانی، دوره یازدهم، شماره 2 (پیاپی 51)، تابستان 1386 ش.
12.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، حاشیه سیدمحمد کلانتر، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1410 ق.
13.همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
14.علامه حلی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آل البیتŒ ، 1414 ق.
15.عیسائی تفرشی، محمد و همکاران، «وثیقه شناور در نظام حقوقی آمریکا و ایران»، فصلنامه پژوهش‌های حقوق تطبیقی (مدرس علوم انسانی)، دوره چهاردهم، شماره 2 (پیاپی 67)، تابستان 1389 ش.
16.فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
17.کاتوزیان، ناصر، عقود معین، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1382 ش.
18.همو، عقود معین، چاپ هشتم، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1381 ش.
19.محقق حلّی، نجم‌الدین جعفر بن حسن هذلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
20.مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، فرهنگ‌نامه اصول فقه، قم، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی ـ معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1389 ش.
21.مؤمن قمی، محمد، تسدید الاصول، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
22.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
23.نجفی کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1359 ق.
24.هاشمی شاهرودی، سیدمحمود و همکاران، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیتŒ ، قم، مٶسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ ، 1426 ق.
25. Capitan, Henry, Vocabulaire juridique, Paris, Les press universitaires de France, 1936.
26. Mazeaud, Henry, Léon, Jean, et François Chabas, Leçons de droit civil, 7e éd., TIII, Paris, Montchrestisn, 1999.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار