توافقات قراردادی در عملیات بانکی بدون ربا با توجه به نظریه ضمان پول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

چکیده

در بانکداری متعارف در قالب عقد قرض، قراردادی بین بانک و مشتری منعقد می‌شود و بهره مشخصی بر اساس توافق قراردادی پرداخت می‌گردد. با توجه به ممنوعیت شرعی دریافت سود در عقد قرض، نحوه استفاده از عقود مشارکتی و غیر مشارکتی در عملیات بانکی بدون ربا برای دریافت سود، مورد مطالعه بسیاری از صاحب‌نظران قرار گرفته و قانون عملیات بانکی بدون ربا بر این اساس تنظیم، مصوب و اجرا شده است. ولی استفاده از این عقود، موجب پیچیدگی، پرهزینه کردن و صوری شدن عقود و سوق دادن آن به بنگاهداری شده است. هدف این مقاله، ارائه راه حل جهت رفع این مشکل با استفاده از نظرات فعلی راجع به نظریه ضمان پول است. علاوه بر جبران کاهش ارزش پول، منافعِ از دست‌رفته و جریمه تأخیر تأدیه نیز در پرتو این نظریه و با توجه به ماهیت پول در اقتصاد نوین در قالب توافقات قراردادی و شرط ضمن عقد بررسی شده است. استفاده از توافقات قراردادی با توجه به نظرات ارائه‌شده راجع به نظریه ضمان پول در قراردادهای بانکی می‌تواند در رفع این مشکل راهگشا باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Contractual Agreements in Banking Operations Without Usury According to the Theory of the Liability of Money

نویسندگان [English]

  • Sayyid Mustafa Mohaqqiq Damad 1
  • Sayyid Mojtaba Madani Bajestani 2
1 Full professor at Shahid Beheshti University
2 PhD student in Private Law
چکیده [English]

A contract in the conventional banking is signed between the bank and the customer in the form of a loan contract and a certain interest is paid in accordance with the contractual agreement. The use of partnership and non-partnership contracts according to the religious prohibition of receiving profits in the contract of debt in banking operations without usury to receive profits has been studied by many experts and Law for Usury (law on banking operations without usury) has been prepared, approved and implemented accordingly. However, the use of these contracts has caused the complexity, cost and formalization of the contracts and led them to be corporatism. Providing a solution to solve this problem by using the current opinions about the money liability theory (monetary theory) is the purpose of this article. In addition to the devaluation of money, loss of benefits and delayed payment fine (late payment fine) have also been studied in the light of this theory and due to the nature of money in the modern economy in the form of contractual agreements and condition as an integral part of contract (proviso) in the contract. The use of contractual agreements according to the opinions presented about the theory of money liability in banking contracts can be helpful in resolving this problem.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bank
  • Money
  • Interest
  • Interest free banking
  • Guaranteed profit
  1. آصفی، محمدمهدی، «آیا پول از قیمیات است یا از مثلیات؟»، مقاله در: پول در نگاه اقتصاد و فقه، تهران، پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، 1375 ش.
  2. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1375 ش.
  3. باطنی، سیدمحمد، و گودرز افتخار جهرمی، بررسی فقهی و حقوقی تأثیر تورم در بازپرداخت دیون، تهران، اصلانی، 1378 ش.
  4. بیگدلی، سعید، تعدیل قرارداد، چاپ دوم، تهران، میزان، 1388 ش.
  5. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، چاپ ششم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1376 ش.
  6. همو، حقوق تعهدات، تهران، دانشگاه تهران، 1369 ش.
  7. همو، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1378 ش.
  8. حائری (شاهباغ)، سیدعلی، شرح قانون مدنی، ویرایش جدید، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1376 ش.
  9. حسینی سیستانی، سیدعلی، قاعده لا ضرر و لا ضرار (تقریرات)، ترجمه اکبر نایب‌زاده، تهران، خرسندی، 1389 ش.
  10. درودیان، حسنعلی، جزوه درس حقوق مدنی 4، تهران، دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، 76ـ1375 ش.
  11. زندی حقیقی، منوچهر، پول و بانک، چاپ دوم، تهران، آذر، 1346 ش.
  12. سامت، محمدعلی، «فوت منفعت یا ”عدم‌النفع“ در حقوق ایران و اسلام»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی (دانشگاه تهران)، شماره 42، زمستان 1377 ش.
  13. سبحانی، جعفر، «نظرخواهی از فقها پیرامون مسائل فقهی و حقوقی ناشی از کاهش ارزش پول»، فصلنامه رهنمون، شماره 6، پاییز 1372 ش.
  14. شعبانی، احمد، بانکداری اسلامی (رویکردی اقتصادی و فقهی)، تهران، دانشگاه امام صادق‰، 1392ش.
  15. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی ـ جلد سوم: آثار قراردادها و تعهدات، چاپ سوم، تهران، مجد، 1386 ش.
  16. همو، سقوط تعهدات، چاپ سوم، تهران، کانون وکلای دادگستری، 1372 ش.
  17. شهیدی پورزنجانی، محمدتقی، تقریرات درس خارج فقه، 1398 ش.
  18. صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، «نظرخواهی از فقها پیرامون مسائل فقهی و حقوقی ناشی از کاهش ارزش پول»، فصلنامه رهنمون، شماره 6، پاییز 1372 ش.
  19. صالحی مازندرانی، محمد، «احکام فقهی پول (2)» (گفتگو)، فصلنامه فقه اهل بیتŒ، سال سوم، شماره 9، بهار 1376 ش.
  20. صفاکیش، مهدی، «بررسی تحلیلی عدم‌النفع و تفویت منفعت در حقوق ایران و فقه امامیه»، مجله کانون وکلای دادگستری خراسان، سال اول، شماره 1، 1374 ش.
  21. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، سؤال و جواب (استفتائات و آراء فقیه کبیر سیدمحمدکاظم یزدی طاب ثراه)، به اهتمام سیدمصطفی محقق داماد، تهران، مرکز نشر کتب علوم انسانی، 1376 ش.
  22. عمید زنجانی، عباسعلی، موجبات ضمان (درآمدی بر مسئولیت مدنی و اسباب و آثار آن در فقه اسلامی)، چاپ دوم، تهران، میزان، 1389 ش.
  23. غریبه، علی، «بررسی فقهی ـ حقوقی قابلیت مطالبه میزان کاهش ارزش پول و خسارت تأخیر تأدیه»، فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن، سال چهارم، شماره 16، تابستان 1387 ش.
  24. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی: معاملات معوض، عقود تملیکی (بیع، معاوضه، اجاره، قرض)، چاپ ششم، تهران، شرکت انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا و انتشارات مدرس، 1374 ش.
  25. همو، قواعد عمومی قراردادها، جلد چهارم: اجرای قرارداد، تهران، انتشارات به نشر، 1368.
  26. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه: بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت)، چاپ هفدهم، تهران، علوم اسلامی، 1387 ش.
  27. محمدی، پژمان، امیر مرادپورشاد، و حجت مبین، «تأثیر قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 بر امکان مطالبه خسارات معنوی و عدم نفع در نظام حقوقی ایران»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، سال هفتم، شماره 24، پاییز 1397 ش.
  28. مصباحی مقدم، غلامرضا، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات پنجمین سمینار بانکداری اسلامی، تهران، مؤسسه بانکداری ایران، 1373 ش.
  29. مٶسسه بانکداری ایران، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات سومین سمینار بانکداری اسلامی، تهران، مؤسسه بانکداری ایران، 1372 ش.
  30. همو، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات هشتمین سمینار بانکداری اسلامی، تهران، مؤسسه بانکداری ایران، 1376 ش.
  31. میرمعزی، سیدحسین، مجموعه سخنرانی‌های ماهانه سال 77، تهران، مؤسسه تحقیقات پولی و بانکی، 1378 ش.
  32. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، «ضمان کاهش ارزش پول»، فصلنامه فقه اهل بیتŒ، سال اول، شماره 2، تابستان 1374 ش.