ابهام زدایی از مفهوم و کاربرد شرع در دادرسی مدنی و داوری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه آزاد اسلامی، خرم‌آباد،ایران

2 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

کارکرد و مفهوم شرع در محاکم و داوری با ابهام مواجه است. بنا به روح و سیر تکاملی قانون، مراد از شرع در قوانین جاری، مفهومی مستقل از قانون، نظم عمومی و اخلاق حسنه است و البته گاهی این واژه در قوانین، صحیح به کار نرفته است. از جنبه کاربردی، پس از احراز نامشروع بودن دعوی نباید به ظاهر قانون یعنی ماده 89 قانون آیین دادرسی مدنی مبنی بر صدور قرار رد دعوی اعتماد کرد. همچنین استناد به شرع از جانب طرفین، دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور در اعتراض به رأی بدوی، محدود به آرایی است که صدور رأی بدوی در شرایط سکوت قانون و به استناد شرع صادر شده باشد. ابهام ناشی از مفهوم شرع در قوانین، در حوزه داوری نیز قابل بررسی است. تکلیف داور نسبت به شرع و تکلیف دادگاه در مقام رسیدگی به اعتراض به رأی داوری از جنبه مخالفت با موازین شرعی، در این مقاله بررسی شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Disambiguating the Concept and Application of Islamic Law to the Civil Procedure and Adjudication

نویسندگان [English]

  • Mohsen Kazemi 1
  • Bahram Taqipour 2
  • Alireza Salehifar 3
1 PhD student in Private Law
2 Assistant professor at Kharazmi University
3 Assistant professor at Kharazmi University
چکیده [English]

The function and the concept of law in trials and adjudication has ambiguity. Based on the soul and the evolutionary process of law, the intent of Sharia (Arabic: شرع Islamic law) in the current rules is an independent concept from law, public order and good morality (desired virtuous values) but sometimes this term in the rules has not been used right (accurate). From functioning aspect, after realizing the illicitness of the claim (case), it should not be trusted in the appearance of law i.e. Article 89 of civil procedure code of Iran indicating issuing the abatement. Also referring to the Islamic law from both parties, court of appeal and supreme court of Iran in appealing to the initial judgment limits to the decisions that issuing of the initial decision depends on the silence of law and with referring to Islamic law has been issued. The ambiguity originated from the concept of Sharia (شرع) in the rules, it is possible to study in the area of the adjudication. In this paper it has been surveyed the duty of the adjudicator to the Islamic law and the duty of the court on adjudicating the appeal against the decision of the court (dispute) from the point of view of being in contrast to the Islamic law principles.

کلیدواژه‌ها [English]

  • : Sharia (Arabic: شرع Islamic law)
  • Law
  • Will
  • Court (Trial)
  • Adjudication
1. ارفع‌نیا، بهشید، حقوق بین‌الملل خصوصی (تعارض قوانین)، تهران، بهتاب، 1389 ش.
2. الماسی، نجاد علی، تعارض قوانین، چاپ هفتم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی، 1379 ش.
3. امامی، حسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1357 ش.
4. چلبی، فائقه، مرتضی قاسم‌آبادی، و کمال آقاپور، «تحلیلی بر جایگاه نظم عمومی در نظام حقوقی ایران»، فصلنامه قضاوت، دوره هفدهم، شماره 91، پاییز 1396 ش.
5. حبیبی مجنده، محمد، «داوری‌پذیری اختلافات ناشی از حقوق مالکیت معنوی»، مجموعه مقالات همایش صدمین سال تأسیس نهاد داوری در حقوق ایران، تهران، شهر دانش، 1390 ش.
6. حسینی، محمدرضا، قانون مدنی در رویه قضایی، چاپ پنجم، تهران، مجد، 1390 ش.
7. خدابخشی، عبداللّٰه، حقوق داوری و دعاوی مربوط به آن در رویه قضایی، چاپ پنجم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1397 ش.
8. خزاعی، حسین، حقوق تجارت بین‌الملل: داوری، تهران، قانون، 1386 ش.
9. دهخدا، علی‌اکبر، لغت‌نامه دهخدا، چاپ دوم، تهران، دانشگاه تهران، 1377 ش.
10.سیفی، سیدجمال، «قانون داوری تجاری بین‌المللی ایران همسو با قانون نمونه داوری آنسیترال»، مجله حقوقی دفتر خدمات حقوقی بین‌المللی، دوره شانزدهم، شماره 23، پاییز و زمستان 1377 ش.
11.شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی، رسائل الشریف المرتضی، قم، دار القرآن الکریم، 1405 ق.
12.شمس، عبداللّٰه، آیین دادرسی مدنی (دوره پیشرفته)، تهران، دراک، 1384 ش.
13.شهیدی، مهدی، حقوق مدنی ـ جلد اول؛ تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ سیزدهم، تهران، مجد، 1396 ش.
14.همو، حقوق مدنی ـ جلد چهارم؛ شروط ضمن عقد، چاپ چهارم، تهران، مجد، 1393 ش.
15.صدر، سیدمحمد، ماوراء الفقه، بیروت، دار الاضواء للطباعة و النشر و التوزیع، 1420 ق.
16.صدر حاج‌سیدجوادی، احمد، بهاءالدین خرمشاهی، و کامران فانی، دایرةالمعارف تشیع، تهران، نشر شهید سعید محبی، 1381 ش.
17.صدرزاده افشار، سیدمحسن، آیین دادرسی مدنی و بازرگانی دادگاه‌های عمومی و انقلاب، تهران، جهاد دانشگاهی، واحد علامه طباطبایی، 1380 ش.
18.صفایی، سیدحسین، «سخنی چند درباره نوآوری‌ها و نارسایی‌های قانون داوری تجاری بین‌المللی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، شماره 40، تابستان 1377 ش.
19.عابدیان، امیرحسین، شروط باطل و تأثیر آن در عقد، چاپ دوم، تهران، جنگل، 1387 ش.
20.عاقلی، باقر، داور و عدلیه، تهران، علمی، 1369 ش.
21.کاتوزیان، ناصر، اعتبار امر قضاوت‌شده در دعوای مدنی، چاپ چهارم، تهران، کانون وکلای دادگستری مرکز، 1373 ش.
22.همو، قواعد عمومی قراردادها، چاپ هفتم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385 ش.
23.کاظم‌پور، سیدجعفر، راهکارهای حمایت از طرف ضعیف قرارداد (مفهوم، مبانی، رویکردها)، تهران، فکرسازان، 1392 ش.
24.کریمی، عباس، آیین دادرسی مدنی، تهران، میزان، 1386 ش.
25.همو، آیین قضاوت مدنی در محاکم ایران، چاپ پنجم، تهران، فکرسازان، 1389 ش.
26.گرجی، علی‌اکبر، مبانی حقوق عمومی، چاپ دوم، تهران، جنگل، 1388 ش.
27.مافی، همایون، و محمدحسین تقی‌پور، «ماهیت حقوقی نهاد داوری»، فصلنامه پژوهش حقوق خصوصی، دوره ششم، شماره 21، 1396 ش.
28.متین دفتری، احمد، آیین دارسی مدنی و بازرگانی، چاپ سوم، تهران، مجد، 1388 ش.
29.مجموعه رویه قضایی، آرشیو کیهان، آراء هیئت عمومی دیوان عالی کشور، جلد 2 از سال 1328 تا 1342، 1360 ش.
30.محسنی، حسن، و علی صابری، «یک رأی و دو دیدگاه متفاوت در موضوع ضرورت یا اختیار برای تشکیل جلسه دادرسی»، فصلنامه رأی: مطالعات آرای قضایی، دوره چهارم، شماره 10، بهار 1394 ش.
31.مدنی، سیدجلال‌الدین، آیین دادرسی مدنی، تهران، پایدار، 1356.
32.مردانی، نادر، و محمدجواد بهشتی، آیین دادرسی مدنی، تهران، دادگستر، 1390 ش.
33.معین، محمد، فرهنگ فارسی (معین)، چاپ دهم، تهران، فرهنگ‌نما با همکاری کتاب آراد، 1376 ش.
34.منصوریان، مصطفی، آشنایی با مفاهم حقوق عمومی؛ بررسی مفهوم «نظم عمومی»، تهران، پژوهشکده شورای نگهبان، دفتر مطالعات نظام‌سازی اسلامی، 1394 ش.
35.مهاجری، علی، آیین دادرسی مدنی در نظم حقوقی کنونی، تهران، فکرسازان، 1390 ش.
36.همو، مبسوط در آیین دادرسی مدنی، تهران، فکرسازان، 1387 ش.
37.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
38.نهرینی، فریدون، «تشخیص رئیس قوه قضاییه به عنوان یکی از جهات اعاده دادرسی»، مقاله در: آیین اثبات و دادرسی (مجموعه مقالات حقوقی)، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1391 ش.
39. David, René, L'arbitrage dans le commerce international, Economica, 1982.