اعتبارسنجی شرط ادخال غیرموقوف‌علیهم در وقف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

2 استادیار گروه حقوق دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 طلبه سطح 3 فقه و حقوق خصوصی مدرسه علمیه عالی نواب

چکیده

وقف از اعمال حقوقی‌ای است که بعد از انشای آن، رابطه واقف با مال موقوفه قطع شده و هیچ حق عینی‌ای برای واقف نسبت به موقوفه باقی نمی‌ماند. از این رو، این سٶال مطرح شده است که آیا واقف می‌تواند در ضمن وقف، شرط کند که بتواند در آینده افراد جدیدی را به موقوف‌علیهم اضافه نماید یا خیر؟ در صورتی که عقد مطلق باشد، تقریباً عموم محققان و فقها بر این باورند که به علت گسسته شدن رابطه واقف با مال موقوفه، امکان ادخال و اضافه کردن افراد جدید به موقوف‌علیهم نیست. ولی در صورت اشتراط امکان ادخال افراد جدید به موقوف‌علیهم، بین محققان اختلاف‌نظر وجود دارد. گروهی شرط را باطل دانسته و لذا برای واقف امکان اضافه کردن افراد جدید را ممکن نمی‌دانند. در مقابل، گروهی شرط را صحیح دانسته و به اقتضای «المٶمنون عند شروطهم»، برای واقف چنین حقی را قائل هستند.
در نوشته حاضر که مبتنی بر روش توصیفی ـ تحلیلی است، این نتیجه به دست آمده است که چنانچه مفاد شرط، تسلط واقف بر تصرف در موقوفه و ادخال هر کسی که اراده کند، در موقوف‌علیهم باشد، چنین شرطی باطل است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Validation of the Condition of the Inclusion of non-Beneficiaries in Waqf

نویسندگان [English]

  • Muhammad Hasan Ghasemi 1
  • Gholam Reza Yazdani 2
  • Majid Ostad Moadab Khoshrou 3
1 Assistant professor at Razavi University
2 Assistant professor at Razavi University
3 Student in 3rd level of howzeh-ye elmiyeh
چکیده [English]

V
Waqf is of the juridical acts after its establishment, the relation between founder of waqf (Arabic: واقف waqif) with the Waqf asset (Arabic: موقوف mawquf) is dissociated and there is no real right for waqif in relation to the waqf asset. Since there has been stated a question if waqif can stipulate a condition within the waqf that he can add new persons as beneficiaries of waqf or not in future. If the contract is absolute, mostly, most of the researchers and Islamic jurists believe that for the interruption the relation between waqif with the waqf asset (mawquf), there is not the possibility of the inclusion and adding new persons to the beneficiaries of waqf. But there is disagreement between scholars if it is stipulated the inclusions of new persons to the beneficiaries of waqf. Some scholars believes that this clause is void therefore it is impossible to add new persons, in contrast to them, some other scholars believe that this condition is valid and the exigency of the believers must fulfill their conditions ”المؤمنون عند شروطهم“ makes waqif have this right. In this paper based on the analytic-descriptive method, this outcome has been taken that if the content of the provision is the authority of waqif to possess the waqf asset and to include everyone to the beneficiaries of waqf he desires, this provision is void.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Waqf (Endowment)
  • The beneficiaries of waqf
  • Founder of waqf
  • Condition (Provision)
1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کتاب فی الوقف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
2. ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405 ق.
3. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین‰ ، 1403 ق.
4. اراکی، محمدعلی، الخیارات، قم، در راه حق، 1414 ق.
5. اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة، قم، چاپخانه مهر، 1393 ق.
6. همو، وسیلة النجاة مع حواشی الامام الخمینی، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.
7. بحرانی، حسین بن محمد بن ابراهیم، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی‌تا.
8. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
9. بصری بحرانی، محمد امین زین‌الدین، کلمة التقوی، چاپ سوم، قم، بی‌نا، 1413 ق.
10.بهجت، محمدتقی، جامع المسائل، چاپ دوم، قم، دفتر معظم‌له، 1426 ق.
11.بیهقی کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق‰ ، 1416 ق.
12.تبریزی، جواد بن علی، منهاج الصالحین، قم، مجمع الامام المهدی‰ ، 1426 ق.
13.حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
14.حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰ ، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (الف)
15.همو، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (ب)
16.حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، چاپ پنجم، قم، دفتر معظم‌له، 1417 ق.
17.حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
18.خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
19.سبحانی، جعفر، المختار فی احکام الخیار، قم، مٶسسۀ امام صادق‰ ، 1414 ق.
20.سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.
21.سیفی مازندرانی، علی‌اکبر، دلیل تحریر الوسیلة؛ الوقف، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1420 ق.
22.صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1426 ق.
23.طباطبایی حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1410 ق.
24.طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید، منهاج الصالحین، بیروت، دار الصفوه، 1415 ق.
25.طباطبایی قمی، سیدتقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، 1426 ق.
26.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، تکملة العروه الوثقی، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1414 ق.
27.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
28.عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، حاشیة الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.
29.همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
30.عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
31.علامه حلّی، جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، قم، مؤسسة آل البیتŒ ، 1388 ش.
32.همو، تلخیص المرام فی معرفة الاحکام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1421 ق.
33.همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (الف)
34.همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق. (ب)
35.غروی اصفهانی (کمپانی)، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب، قم، انوار الهدی، 1418 ق.
36.غروی نائینی، میرزامحمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373 ش.
37.فاضل آبی، زین‌الدین حسن بن ابی‌طالب یوسفی، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
38.فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
39.فیاض، محمداسحاق، رساله توضیح المسائل، قم، مجلسی، بی‌تا.
40.همو، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، 1426 ق.
41.فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، بی‌تا.
42.کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهة ـ کتاب الوقف، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق.
43.کاشف‌الغطاء، عباس بن حسن، منهل الغمام فی شرح شرائع الاسلام، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1424 ق.
44.کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1359 ق.
45.کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
46.کرمانشاهی، محمدعلی، مقامع الفضل، قم، مٶسسة العلامة المجدد الوحید البهبهانی، 1421 ق.
47.گیلانی قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السٶالات، تهران، کیهان، 1413 ق.
48.محقق حلی، نجم‌الدین جعفر بن حسن هذلی، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
49.مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، چاپ دهم، بیروت، دار التیار الجدید ـ دار الجواد، 1421 ق.
50.مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، کنگره جهانی هزارۀ شیخ مفید، 1413 ق.
51.موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
52.موسوی خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، چاپ بیست و هشتم، قم، مدینة العلم، 1410 ق.
53.موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، جامع الاحکام الشرعیه، چاپ نهم، قم، المنار، بی‌تا.
54.همو، مهذّب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، المنار، 1413 ق.
55.موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1413 ق.
56.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
57.وحید خراسانی، حسین، منهاج الصالحین، چاپ پنجم، قم، مدرسه امام باقر‰ ، 1428 ق.
58.یزدانی، غلامرضا، «صحت شرط خیار در وقف در فقه اسلامی»، مجله جستارهای فقهی ـ اصولی، سال ششم، شماره 18، بهار 1399 ش.