واکاوی «حق حبس»در نهاد خانواده با تاکید بر «فرض اعسار زوج»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشگاه شهید بهشتی

2 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

4 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث

5 کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل

چکیده

قانون مدنی ایران با توجه به فقه، ضمانت اجراهایی را برای جلوگیری از نقض تعهدات قراردادی پیش‌بینی کرده است. این ضمانت اجراها به دو دسته قانونی و قراردادی تقسیم می‌شوند. دکترین حقوق مدنی ایران، «حق حبس» را به عنوان یکی از ضمانت اجراهای قانونی جهت جلوگیری از نقض تعهدات قراردادی شناسایی کرده است. هرچند عنوان «تعهدات قراردادی»، انصراف بدوی به تعهدات مالی دارد، اما قانون‌گذار حق مذکور را به عنوان یک ابزار ضمانتی در نهاد خانواده نیز شناسایی کرده است.
سٶال اصلی تحقیق حاضر آن است که امکان شناسایی حق حبس به عنوان ابزار ضمانتی در نهاد خانواده بالاخص در حالت اعسار زوج وجود دارد یا خیر؟ با بررسی ارکان حق حبس بالاخص در حالت اعسار زوج و منتفی شدن برخی از ارکان این حق در حالت اخیر، این نتیجه حاصل می‌شود که حداقل در حالت اعسار زوج نمی‌توان قائل به این ضمانت اجرا در نهاد خانواده شد. هرچند تردیدهایی در خصوص اصل این ضمانت اجرا در نهاد مذکور وجود دارد، این تردیدها با مطالعه شاخصه‌های اصلی ضمانت اجرای مطلوب و پیامدهای منفی «حق حبس» در خانواده، به طور جدی‌تری مطرح می‌شوند؛ چرا که این ابزار ضمانتی، پیامدهایی در تقابل با نهاد خانواده دارد، به گونه‌ای که این نهاد مقدس را به سمت معاملات مغابنه‌ای سوق می‌دهد تا جایی که اهداف خانواده را متزلزل می‌سازد. این مشکل زمانی که مرد معسر باشد، به مراتب تشدید می‌شود. مسئله مطروحه در این تحقیق با کمک تحلیل‌های منطقیِ حقوقی ـ فقهی مورد استنتاج قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of Lien in Family Institution with Emphasizing on Insolvency of Husband

نویسندگان [English]

  • Abbas Ghasemi Hamed 1
  • Muhammad Ali Saeidi 2
  • Mostafa Shahbazi 3
  • Muhammad Ali Ghavami Nia 4
  • Ali Reza Matin Nia 5
1 Full professor at Shahid Beheshti University
2 Assistant professor at Razavi University
3 A PhD of Private Law
4 An MA of Quran & Hadith Sciences
5 An MA of International Law
چکیده [English]

The civil law of Iran, considering jurisprudence, has predicted sanctions to prevent the breach of contractual liabilities. These sanctions are divided into two kinds of legal and contractual. Civil law doctrine of Iran has identified lien as one of the legal sanctions to prevent the breach of contractual liabilities. However, the title “contractual liabilities” has the primitive renunciation to financial liabilities, the legislator has identified the mentioned right as a guarantee mean in family institution. The main question of the present study is whether lien could play its role as a guarantee mean in family institution or not. By analyzing the linen characteristics, particularly in insolvency of husband and determining some of these characteristics of the mentioned right in recent condition, the result would be obtained that at least we can not consider this sanction in family if the husband is insolvent, however, there are doubts about the basis of this sanction in family institution. These doubts will be more severe by studying the main factors of desirable sanction and the negative consequences of “linen” in family, since it has some consequences in contrary to the family, so that this holy institution would be leaded to the lesion transaction which renders the family bases unsteady. This problem aggravates when the husband is insolvent. The issued question of this study has been deducted by the assistance of legal-jurisprudential logical analysis.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Lien
  • The right to refuse
  • Legal sanctions
  • Delievery of nupital gift
  • Surrender to sexual intercourse
1. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
2. اراکی، محمدعلی، النکاح، قم، نورنگار، 1377 ش.
3. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق
4. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، چاپ شانزدهم، تهران، اسلامیه، 1377 ش.
5. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب النکاح، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
6. باقری، احمد، و سیدمحمدصادق طباطبایی، «حق حبس»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 67، بهار 1384 ش.
7. بحرانی آل عصفور، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
8. بهجت، محمدتقی، استفتائات از محضر آیةاللّٰه شیخ محمدتقی بهجت، قم، دفتر معظم‌له، 1386 ش.
9. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق، دائرةالمعارف عمومی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1386 ش.
10.همو، حقوق خانواده، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1368 ش.
11.همو، فلسفه عمومی حقوق بر پایه اصالت تئوری موازنه، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1381 ش.
12.حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
13.حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰ ، قم، دار الکتاب ـ مدرسه امام صادق‰ ، 1412 ق.
14.حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
15.همو، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
16.حکمت‌نیا، محمود و همکاران، فلسفه حقوق خانواده، تهران، شورای فرهنگی اجتماعی زنان، 1386 ش.
17.ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405 ق.
18.خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
19.درویش، بهرام، «دامنه حق حبس زوجه در رویه دیوان عالی کشور»، مجله حقوقی دادگستری، سال هفتاد و چهارم، شماره 72، زمستان 1389 ش.
20.ذاکرحسین، محمدهادی، «شرحی بر حق حبس»، ماهنامه دادرسی، سال دوازدهم، شماره 71، آذر و دی 1387 ش.
21.سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1958 م.
22.شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419 ق.
23.شهری، غلامرضا و همکاران، مجموعه تنقیح‌شده قوانین و مقررات حقوقی، چاپ دوم، تهران، روزنامه رسمی جمهوری اسلامی ایران، 1388 ش.
24.شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چاپ دوم، تهران، مجد، 1383 ش.
25.شیخی‌زاده حنفی (داماد افندی)، عبدالرحمن بن محمد بن سلیمان، مجمع الانهر فی شرح ملتقی الابحر، بی‌جا، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
26.صفایی، سیدحسین، و اسداللّٰه امامی، مختصر حقوق خانواده، چاپ یازدهم، تهران، میزان، 1385 ش.
27.طباطبایی قمی، سیدتقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، 1426 ق.
28.طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
29.عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، بیروت، مؤسسه آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
30.علامه حلّی، جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
31.فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (النکاح)، قم، مرکز فقه الائمة الاطهارŒ، 1421 ق.
32.قوه قضاییه، روزنامه رسمی، تهران، شماره 18506، 20/6/1387 ش.
33.قیوم‌زاده، محمود، «بررسی ماهیت حق حبس در نکاح و چگونگی استیفای آن»، مجله فقه و مبانی حقوق اسلامی، شماره 1، بهار و تابستان 1389 ش.
34.کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی خانواده، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1375 ش.
35.همو، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، اجرای عقد و عهدشکنی، مسئولیت قراردادی، تهران، به‌نشر، 1368 ش.
36.همو، حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادها، اجرای عقد و عهدشکنی، مسئولیت قراردادی، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا، 1384 ش.
37.کاسانی حنفی، علاءالدین ابوبکر بن مسعود، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، چاپ دوم، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1986 م.
38.گنجینه استفتائات قضایی، قم، دفتر آموزش و تدوین متون فقهی معاونت آموزش قوه قضاییه، 1385 ش.
39.مامقانی، عبداللّٰه، مناهج المتقین فی فقه ائمة الحقّ و الیقین، چاپ سنگی، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1404 ق.
40.مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406 ق.
41.محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده؛ نکاح و انحلال آن، قم، نرم‌افزار جامع فقه اهل البیتŒ ، بی‌تا.
42.مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح‌المسائل با اضافات فراوان و استفتائات جدید مطابق با فتاوای مکارم شیرازی، چاپ شصت و پنجم، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰ ، 1392 ش.
43.موسوی عاملی، سیدمحمد بن علی، نهایة المرام فی شرح مختصر شرائع الاسلام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
44.میرداداشی، سیدمهدی، «حق حبس زوجه با تکیه بر فقه امامیه»، فصلنامه حقوق اسلامی، سال ششم، شماره 21، تابستان 1388 ش.
45.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
46.نجفی کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهة ـ کتاب النکاح، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق.