بررسی مبانی و احکام معامله مال غیر در فقه امامیه، حقوق ایران و حقوق انگلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه اصفهان

2 دانشیار گروه حقوق دانشگاه اصفهان

3 استادیار گروه حقوق دانشگاه اصفهان

چکیده

اغلب حقوق‌دانان و مشهور فقها، مقررات فضولی را از قواعد عمومی قراردادها دانسته و آن را به تمامی انواع عقود تسری داده‌اند. این گستردگی موجب شده است که برخی از حقوق‌دانان احکام فضولی را مغایر با نظم عمومی بپندارند. در مقابل در حقوق انگلستان به بهانه تأمین نظم عمومی، استثنائاتی بر قاعده «عدم امکان انتقال رابطه توسط غیر ذی‌حق» وارد شده و انتقال مال غیر در برخی موارد نافذ دانسته شده است. به علاوه در حقوق این کشور جهت تسهیل امور تجاری، معاملات وکیل خارج از حدود اذن یا معاملات هر شخصی که تظاهر به نمایندگی کند، قابل تنفیذ شمرده شده است. اختلاف نگرش به کارایی تقنین پیرامون انتقال مال غیر و همین طور اختلاف احکام، ناشی از تفاوت مبانی «معامله مال غیر» در این دو نظام حقوقی است.
در این نوشتار با تفکیک معاملات فضولی مراعی از موقوف خواهیم دید که مبنای عدم نفوذ در معاملات اخیر، نظریه «استناد به مالک» بوده و در حقوق انگلستان، معامله مال غیر به فراخور حکم بر دو مبنای «نمایندگی ناشی از تنفیذ» و «اداره عقد» استوار است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Studying the Principles and Ordinances of Transactions of Another Person’s Property in Imamayeh Fiqh, the Law of Iran and the Law of England

نویسندگان [English]

  • Hamed Khubyari 1
  • Sayyed Muhammad Sadiq Tabatabaei 2
  • Ali Reza Arashpour 3
1 A PhD student in Private Law
2 Associate professor at University of Isfahan
3 Assistant professor at University of Isfahan
چکیده [English]

Most law scholars and well-known Islamic jurists consider that the fudhuli (unauthorized) regulations are of the the general rules of the agreements (contracts) and have generalized (spread) it to all types of the contracts. This broadness causes that some law scholars think that some fudhuli (unauthorized) rulings is in conflict with the public order. In contrast in the law of England as an excuse to maintain public order there are exceptions to the rule “the impossibility of transferring of title by the unauthorized person (a person has no ownership right)” and in some case the transfer of another person’s property is effective. Moreover, in the law of this country to facilitate the business affairs, the transaction of the agent acting without or outside his authority or the transaction of any person who pretends (claims) as an agent are effective. The disagreement between attitudes about efficiency of the legislation about the transfer of another person’s property originates from the difference of basics of “the transaction (sale) of another person’s property” in these two legal systems. In this paper with differentiating between the fudhuli (unauthorized) transactions of “mora’a” (meaning in the sale there is a right for the third person and the efficiency of the transaction relating to fulfil his right) and “moquf” (meaning ite efficiency relates to the consent of the true owner), it will be revealed that ineffectiveness of the recent transactions has been the theory “assigning the contract of sale to the true owner” and in the law of England the transaction of another person’s property is established in proportion to the ruling pursuant to the basics “agency resulting from ratification” and the Contract management (It’s a term which is used in the law of Iran and not explicitly in the law of England meaning: Contracting in situation that it does not conform to the accepted criteria (rules) by the legislature but the legislature for different social reasons is not going to announce its annulment).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fudhuli (unauthorized) contract
  • The transaction of another person’s property
  • Agency resulting from ratification
  • Contract management
  • Assigning the contract of sale to the true owner
1. آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، تحقیق محمد ساعدی، قم، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیه، بی‌تا.
2. اصغرزاده بناب، مصطفی، معاملات فضولی و دعاوی ناشی از آن‌ها، چاپ دوم، تهران، خرسندی، 1393 ش.
3. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، کنگرۀ جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
4. باقری اصل، حیدر، آثار عقد بیع، تبریز، دانشگاه تبریز، 1394 ش.
5. پیرعطایی، علی، نظریه اداره قرارداد، تهران، ققنوس، 1388 ش.
6. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق (دائرةالمعارف عمومی حقوق)، تهران، گنج دانش، 1388 ش.
7. همو، تأثیر اراده در حقوق مدنی، چاپ سوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1392 ش.
8. همو، دائرةالمعارف حقوق مدنی و تجارت، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388 ش.
9. همو، فلسفه حقوق مدنی، چاپ سوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1393 ش.
10.خراطها، محمدطه، و سیدمصطفی سعادت مصطفوی، «کاشفیت یا ناقلیت اجازه معامله فضولی در فقه امامیه و قانون مدنی ایران»، مطالعات فقه اسلامی و مبانی حقوق، سال دهم، شماره 34، پاییز و زمستان 1395 ش.
11.رشتی، میرزا حبیب‌اللّٰه بن محمدعلی، کتاب الاجاره، قم، نشر مٶلف، 1310 ق.
12.زراعت، عباس، «بررسی رابطه عقد فضولی و انتقال مال غیر»، فقه و اصول، سال چهل و ششم، شماره 98، پاییز 1393 ش.
13.شهیدی، مهدی، اصول قراردادها و تعهدات، چاپ ششم، تهران، مجد، 1391 ش.
14.همو، تشکیل قراردادها و تعهدات، چاپ دهم، تهران، مجد، 1393 ش.
15.صابری، حسین، محمدرسول آهنگران، و سهند صادقی بهمنی، «بازپژوهشی فقهی ـ حقوقی پیرامون تفکیک قصد از رضا»، آموزه‌های فقه مدنی، دوره پنجم، شماره 7، بهار و تابستان 1392 ش.
16.صفار، محمدجواد، قبض و اثر آن در عقود، تهران، جنگل، 1389 ش.
17.صفار، محمدجواد، و محمد فتاحی، تنفیذ معامله ـ ماهیت، شرایط، آثار، تهران، جنگل، 1391 ش.
18.صفایی، سیدحسین، محمدعیسی تفرشی، و جلیل قنواتی، «تحلیل نمایندگی ناشی از تنفیذ در حقوق انگلیس، اسلام و ایران»، فصلنامه مدرس علوم انسانی (پژوهش‌های حقوق تطبیقی)، دوره پنجم، شماره 4 (پیاپی 21)، زمستان 1380 ش.
19.طباطبایی، سیدمحمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، حاشیه مرتضی مطهری، تهران، صدرا، 1364 ش.
20.طباطبایی حکیم، سیدمحسن، حقائق الاصول، چاپ پنجم، قم، مکتبة بصیرتی، 1408 ق.
21.طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، حاشیة المکاسب، قم، اسماعیلیان، 1410 ق.
22.عامری، پرویز، «مبانی اداره مال غیر در حقوق اسلام»، رهنمون، شماره 1، زمستان 1381 ش.
23.غروی اصفهانی (کمپانی)، محمدحسین، حاشیة کتاب المکاسب، تحقیق عباس محمد آل سباع قطیفی، قم، دار المصطفی‹ لاحیاء التراث، 1419 ق.
24.غروی نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، تقریر محمدعلی کاظمی خراسانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404 ق.
25.همو، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر موسی بن محمد نجفی خوانساری، تهران، المکتبة المحمدیه، 1373 ق.
26.فاضل موحدی لنکرانی، محمد، اصول فقه شیعه، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ ، 1381 ش.
27.قاسمی، محسن، شکل‌گرایی در حقوق مدنی، تهران، میزان، 1388 ش.
28.قنواتی، جلیل، مطالعه تطبیقی ایجاب و قبول، قم، بوستان کتاب، 1383 ش.
29.کاتوزیان، امیرناصر، ایقاع، چاپ پنجم، تهران، میزان، 1390 ش.
30.همو، عقود معین، چاپ ششم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1389 ش.
31.همو، قواعد عمومی قراردادها، چاپ هفتم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1385 ش.
32.کریمی، عباس، «تلاشی برای ساماندهی نظریه عدم نفوذ مراعی»، دیدگاه‌های حقوق قضایی، دوره هفدهم، شماره 58، تابستان 1391 ش.
33.محسنی، سعید، اشتباه در شخص طرف قرارداد (با مطالعه تطبیقی در حقوق ایران و فرانسه)، تهران، دانشگاه امام صادق‰ ، 1390 ش.
34.محقق داماد، سیدمصطفی، «وضعیت حقوقی معامله فضولی مسبوق به منع»، تحقیقات حقوقی، دوره هجدهم، شماره 69، بهار 1394 ش.
35.محقق داماد، سیدمصطفی، جلیل قنواتی، سیدحسن وحدتی شبیری، و ابراهیم عبدی‌پور فرد، حقوق قراردادها در فقه امامیه، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1389 ش.
36.مروج جزایری، سیدمحمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایه، تقریر دروس محمدکاظم آخوند خراسانی، قم، دار الکتاب، 1415 ق.
37.همو، هدی الطالب فی شرح المکاسب، قم، دار الکتاب، 1416 ق.
38.مصلح، علی‌اصغر، «اعتباریات علامه طباطبایی، مبنای طرحی فلسفی برای فرهنگ»، حکمت و فلسفه، سال نهم، شماره 4 (پیاپی 36)، زمستان 1392 ش.
39.منتظری، حسینعلی، نهایة الاصول، تقریر دروس سیدحسین طباطبایی بروجردی، قم، تفکر، 1415 ق.
40.موسوی بجنوردی، سیدمحمد، فقه مدنی، تهران، مجد، 1388 ش.
41.موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392 ش.
42.همو، کتاب البیع، تقریر محمدحسن قدیری، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1418 ق.
43.موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، قم، داوری، 1377 ش.
44.نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
45.نعمت‌اللهی، اسماعیل، «طلق بودن مورد معامله از دیدگاه فقهی و حقوقی»، حقوق خصوصی، دانشگاه تهران، دوره دهم، شماره 2، پاییز و زمستان 1392 ش.
46.نقیبی، سیدابوالقاسم، و الهام مغزی نجف‌آبادی، «نظریه واقعه حقوقی بودن ماهیت تنفیذ در فقه و حقوق ایران»، آموزه‌های فقه مدنی، دوره یازدهم، شماره 19، بهار و تابستان 1398 ش.
47.وروایی، اکبر، «جرم انتقال مال غیر»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، دوره شصت و ششم، شماره پیاپی 520، زمستان 1383 ش.
48. Bevan, Chris, “The doctrine of benefit and burden: reforming the law of covenants and the numerus clausus ‘problem’”, Cambridge Law Journal, Vol. 77(1), 2018.
49. Burdick, Francis Marion, The Law of Torts: A Concise Treatise on the Civil Liability at Common Law and Under Modern Statutes for Actionable Wrongs to Person and Property, Washington, D.C., Beard Books, 2000.
50. Chen-Wishart, Mindy, Contract Law, New York, Oxford University Press, 2018.
51. Dalley, Paula J., “A Theory of Agency Law”, University of Pittsburgh Law Review, Vol. 72(3), 2011.
52. Furmston, Michael Philip & Geoffrey Chevalier Cheshire & Cecil Herbert Stuart Fifoot, Cheshire, Fifoot and Furmston’s Law of Contract, New York, Oxford University Press, 2012.
53. Holdsworth, William Searle, A History of English Law, Methuen & Company, 1903.
54. Huffcut, Ernest Wilson, Elements of the Law of Agency, Washington D.C., Beard Books, 1999.
55. Kim, Nancy S., “Relative Consent and Contract Law”, Nevada Law Journal, Vol. 18(1), 2017.
56. Lewis, William Draper, “The Liability of the Undisclosed Principal in Contract”, Columbia Law Review, Vol. 9(2), 1909.
57. McKendrick, Ewan, Contract Law, Macmillan International Higher Education, 2017.
58. Müller-Freienfels, Wolfram, “The Undisclosed Principal”, Modern Law Review, Vol. 16(3), 1953.
59. Munday, Roderick, Agency: Law and Principles, New York, Oxford University Press, 2010.
60. Rasmusen, Eric Bennett, “Agency Law and Contract Formation”, Harvard Law and Economics Discussion Paper, No. 323, 2001.
61. Rochvarg, Arnold, “Ratification and Undisclosed Principals”, McGill Law Journal, Vol. 34(2), 1989.
62. Sargent, Mark A. & Arnold Rochvarg, “A Reexamination of the Agency Doctrine of Election”, University of Miami Law Review, Vol. 36(3), 1982.
63. Seavey, Warren A., “The Rationale of Agency”, The Yale Law Journal, Vol. 29(8), 1920.
64. Sihombing, Judith E., Goods: Sales and Securities, Hong Kong, Hong Kong University Press, 1997.
65. Thomas, Sean Rhys, “The Origins of the Factors Acts 1823 and 1825”, The Journal of Legal History, Vol. 32(2), 2011.
66. Thomas, Sean Rhys, A comparative analysis of the rule of nemo dat quod non habet and its exceptions in the law of England and Wales and the law of the United States of America, Manchester, University of Manchester, 2008.