شرط خلاف مقتضای ذات عقد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

2 استاد گروه حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

3 استادیار گروه حقوق، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران

4 استادیار گروه حقوق، واحد شهر قدس، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

5 استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

چکیده

بند 1 ماده 233 قانون مدنی، یکی از شرایط اختصاصی صحت شرط را سازگاری آن با مقتضای عقد می‌داند. اما نسبت به مبنای بطلان شرطِ خلاف مقتضای عقد و اینکه ضابط در تعیین و تمییز مقتضای ذات از اطلاق چیست، ساکت است. لذا حکم مذکور جامع و روشن نبوده، ناکافی است. این نقص و اجمال، موجب اختلاف‌نظر بین نویسندگان حقوق مدنی شده است. نگارندگان با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی، ابتدا مبانی نظری حکم مذکور شامل برهان عقلی و برهان نقلی را در آثار فقهی احصا و تبیین نموده، سپس از بین تفاسیر موجود در معیار تشخیص اقتضای ذات از اطلاق، نظریۀ عناصرشناسی عقود را ترجیح داده، برمی‌گزینند. پس هر شرطی که ضد یکی از عناصر عمومی یا اختصاصی عقدی باشد، به جهت تضاد درون آن شرط در رابطه با آن عقد، مانع تحقق عقد و مخالف مقتضای ذات عقد است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Term Which is Contrary to the Requirements of the Substance (Nature) of Contract

نویسندگان [English]

  • Reza Maqsūdi 1
  • Sayyid Mustafa Mohaqqiq Damad 2
  • Sayyid Mahdi Allameh 3
  • Ali Reza Mazlūm Rahni 4
  • Hormoz Asadi Koohbad 5
1 PhD student in Private Law
2 professor at Shahid Beheshti University
3 Assistant professor at Islamic Azad University, Isfahan, Khorasgan)
4 Assistant professor at Islamic Azad University, Tehran, Qods City
5 Assistant professor at Islamic Azad University, Ramhormoz
چکیده [English]

The compatibility with the requirements of the contract, according to clause 1 of Article 233 of the Civil Code, is one of the special conditions of the correctness (validity) of the condition. However, it is silent about the basis of the nullity of the repugnant condition and it is also, silent about what the criterion is in determining and distinguishing the requirements of the substance from the absoluteness. Therefore, the mentioned ruling (judgment) is not comprehensive and clear and is insufficient. This shortcoming and obscurity have caused a difference of opinion among civil rights authors. First of all, the authors by descriptive-analytical method enumerate and explain the theoretical foundations of the aforementioned ruling, including rational proof and narrative proof in jurisprudential works, and then, selects the theory of the elements of contracts among the interpretations available in the criterion of distinguishing the necessity of the substance (essence, nature) from the application. Therefore, any condition which is contrary to one of the general or specific elements of the contract, because of the contradiction within that condition in relation to that contract, is an obstacle to the realization of the contract and against the requirements of the nature of the contract.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Condition
  • Requirement of contract
  • Effect of contract
  • Elements of contract
  1. امامی خوانساری، محمد، الحاشیة الثانیة علی المکاسب، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، بی‌تا.
  2. انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1434 ق.
  3. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، فلسفه اعلی در علم حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1382 ش.
  4. همو، فلسفه حقوق مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1390 ش.
  5. شهیدی، مهدی، حقوق مدنی ـ جلد چهارم: شروط ضمن عقد، تهران، مجمع علمی و فرهنگی مجد، 1393 ش.
  6. طهرانی نجفی، محمدهادی، ذخائر النبوة فی الخیارات و الصلح، اهواز، مکتبة دار العلم للآیة الحجة البهبهانی، 1390 ق.
  7. علامه، مهدی، شروط باطل و تأثیر آن در عقود، تهران، میزان، 1387 ش.
  8. علامه فانی اصفهانی، علی، کتاب الاجاره، قم، بی‌نا، 1403 ق.
  9. علی‌آبادی، علی، «تحلیل مبنای بطلان شرط خلاف مقتضای عقد»، فصلنامه مقالات و بررسی‌ها، سال سی و ششم، شماره 73، تابستان 1382 ش.
  10. کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، تهران، انتشار، 1376 ش.
  11. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، تهران، مجمع تقریب مذاهب اسلامی، 1390 ش.
  12. محقق داماد، سیدمصطفی، نظریه عمومی شروط و التزامات، ج1، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1398ش.
  13. همو، نظریه عمومی شروط و التزامات، ج2، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1397 ش.
  14. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، قم، اسماعیلیان، 1368 ش.
  15. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، رساله در شروط ضمن عقد، تصحیح و ترجمه امیر بارانی بیرانوند و فاطمه امیری پاک، تهران، خرسندی، 1396 ش.
  16. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی ثوبه الجدید، قم، مؤسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی بر مذهب اهل بیتŒ، 1437 ق.