تولیت موقوفه در صورت عدم تعیین متولی از سوی واقف

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 طلبه سطح 3 حوزه علمیه مشهد

2 استادیار دانشگاه علوم اسلامی رضوی

3 عضو هیئت علمی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

یکی از مسائل اساسی در عقد وقف، شیوه مدیریت کردن آن است. مطابق نظر فقها و همچنین قانون مدنی، مسئولیت اداره مال موقوفه با متولی است. معمولاً متولی در ضمن وقف توسط واقف تعیین می‌شود. حال اگر واقف، متولی را تعیین نکرده باشد، این سٶال مطرح می‌شود که چه کسی متولی خواهد بود؟ ماده 81 اصلاحی قانون مدنی در اوقاف عامه که متولی معین نداشته باشد، متولی را حاکم معرفی کرده است. طبق بند 1 ماده 1 قانون تشکیلات و اختیارات سازمان حج و اوقاف و امور خیریه مصوب 2/10/63، اداره امور موقوفات عام که فاقد متولی بوده یا مجهول‌التولیه است و موقوفات خاصه در صورتی که مصلحت وقف و بطون لاحقه و یا رفع اختلاف موقوف‌علیهم متوقف بر دخالت ولیّ فقیه باشد، از تاریخ تصویب این قانون، به این سازمان واگذار می‌گردد. با وجود این، آرای فقها در جایی که واقف در وقف‌نامه تعیین متولی نمی‌کند، متفاوت است. عده‌ای معتقدند که در هر دو نوع وقف، تولیت با موقوف‌علیهم است. گروهی تولیت را در هر نوع از آن حاکم می‌دانند. بعضی معتقدند که در وقف عام، متولی حاکم است و در وقف خاص، موقوف‌علیهم این مسئولیت را به عهده دارند. در پژوهش حاضر با بهره‌گیری از روش تحلیلی ـ توصیفی و با بهره‌مندی از روش کتابخانه‌ای مشخص شد در مواردی که واقف متولی را در وقف‌نامه معین نمی‌کند، حاکم متولیِ مال موقوفه است و در این جهت، تفاوتی بین وقف عام و وقف خاص وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Management of the Endowed Property in the Case of Not Appointing and Not Choosing the Administrator (Arabic: مُتوَلِّی) of Endowment by the Founder (Arabic: واقِف, Wāqif)

نویسندگان [English]

  • Majid Ostad Moadab Khoshrou 1
  • Golam Reza Yazdani 2
  • Mustafa Hosseini 3
1 A student at the 3rd level of Mashhad seminary
2 Assistant professor at Razavi University of Islamic Sciences
3 Academic member at Razavi University of Islamic Sciences
چکیده [English]

The way to manage waqf (Arabic: وَقْف, endowment) is one of the main issues in the endowment contract. The responsibility of the management of the endowed property rests with the administrator (Arabic: مُتوَلِّی) according to the opinion of jurists and also the civil law. The administrator is usually appointed by the founder (Arabic: واقِف, Wāqif) during the endowment. Now, the question arises who will be the administrator, if the founder has not appointed the administrator? Article 81 of the amendment of the Civil Code has identified the custodian as the ruler in public endowments, which does not have a specific custodian. According to Clause 1 of Article 1 of the Law on Institutions and Powers of the Organization of Hajj and Endowments and Charitable Activities (Affairs), approved on December 23, 1984, the administration of general endowments that do not have an administrator or have unknown administrators and if the expedient of the endowment and the next generation or resolving the dispute of beneficiaries of an endowment (Arabic: مَوْقُوفٌ ‌عَلَیْهِم) are subjected to the intervention of the guardian of the Islamic jurist in private endowment (endowment for the benefit of certain individuals) will be delegated to this organization from the date of approval of this law. However, the opinions of jurists differ where the founder does not appoint an administrator in the endowment. Some believe that the administration (trusteeship) is with the beneficiaries of an endowment in both types of endowments. A group considers the administration as the ruler in every kind of it. Some believe that the administrator in the general endowment is the ruler and the beneficiaries of an endowment bear the mentioned responsibility in the private endowment. It was concluded, by analytical-descriptive method and using the library method, in this study that the administrator of the endowed property is the ruler in cases where the founder does not specify the administrator in the endowment, and there is no difference between the general endowment and the private endowment in this regard.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Waqf (Arabic: وَقْف
  • endowment)
  • Administration (Arabic: تَوْلیی)
  • Ruler
  • Beneficiaries of an endowment (Arabic: مَوْقُوفٌ عَلَیْهِم)
  • Administrator (Arabic: مُتوَلِّی)

مراجع

  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کتاب الوقف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  2. آل عصفور بحرانی، حسین بن محمد، الانوار اللوامع فی شرح مفاتیح الشرائع (للفیض)، قم، مجمع البحوث العلمیه، بی‌تا.
  3. آل کاشف‌الغطاء، احمد بن علی بن محمدرضا بن موسی بن جعفر بن خضر، سفینة النجاة و مشکاة الهدی و مصباح السعادات، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1423 ق. (الف)
  4. آل کاشف‌الغطاء، حسن بن جعفر بن خضر، انوار الفقاهة (کتاب المزارعه)، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1422 ق.
  5. آل کاشف‌الغطاء، عباس بن حسن بن جعفر بن خضر، منهل الغمام فی شرح شرائع الاسلام، نجف اشرف، مٶسسة کاشف‌الغطاء، 1424 ق.
  6. آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا بن موسی بن جعفر بن خضر، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1359 ق.
  7. آل کاشف‌الغطاء، هادی بن عباس بن علی بن جعفر بن خضر، هدی المتقین الی شریعة سید المرسلین، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1423 ق. (ب)
  8. ابن داود حلّی، تقی‌الدین حسن بن علی، الجوهرة فی نظم التبصره، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.
  9. ابن سعید حلّی، یحیی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء العلمیه، 1405 ق.
  10. ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  11. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی، چاپ دوم، قم، مٶسسة الفقه للطباعة و النشر، 1427ق.
  12. بهجت، محمدتقی، توضیح المسائل، چاپ نود و دوم، قم، شفق، 1428 ق.
  13. تبریزی، جواد بن علی، استفتائات جدید، قم، سرور، بی‌تا.
  14. همو، المسائل المنتخبه، چاپ پنجم، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1427 ق. (الف)
  15. همو، صراط النجاة فی اجوبة الاستفتائات، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1427 ق. (ب)
  16. همو، منهاج الصالحین، قم، مجمع الامام المهدی، 1426 ق.
  17. حسینی خامنه‌ای، سیدعلی بن جواد، اجوبه الاستفتائات، قم، دفتر معظم‌له، 1424 ق.
  18. حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، مدرسه امام صادق‰، 1412 ق.
  19. همو، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  20. حسینی روحانی قمی، سیدمحمد، المسائل المنتخبه، کویت، شرکة مکتبة الالفین، 1417 ق.
  21. حسینی سیستانی، سیدعلی، المسائل المنتخبه، چاپ نهم، قم، دفتر معظم‌له، 1422 ق.
  22. حسینی شیرازی، سیدصادق، المسائل الاسلامیه، قم، رشید، 1427 ق.
  23. همو، المسائل المنتخبه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (الف)
  24. حسینی شیرازی، سیدمحمد، استفتائات جدید، قم، بی‌نا، بی‌تا. (ب)
  25. حسینی عمیدی، سیدعمیدالدین عبدالمطلب بن محمد اعرج، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  26. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
  27. زین‌الدین بصری بحرانی، محمدامین، کلمة التقوی، چاپ سوم، قم، چاپخانه مهر، 1413 ق.
  28. سیفی مازندرانی، علی‌اکبر، دلیل تحریر الوسیلة (الوقف)، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1430 ق.
  29. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  30. شبیری زنجانی، سیدموسی، المسائل الشرعیه، قم، نشر الفقاهه، 1428 ق.
  31. صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، جامع الاحکام، چاپ چهارم، قم، انتشارات حضرت معصومه…، 1417 ق.
  32. همو، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1416 ق.
  33. صیمری بحرانی، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار الهادی، 1420 ق.
  34. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1409 ق.
  35. همو، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
  36. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1410 ق.
  37. طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید، منهاج الصالحین، بیروت، دار الصفوه، 1415 ق.
  38. طباطبایی قمی، سیدتقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم الشرق، 1426 ق.
  39. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، تکملة العروة الوثقی، قم، کتابفروشی داوری، 1414 ق.
  40. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  41. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1412 ق.
  42. همو، حاشیة الارشاد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414 ق.
  43. همو، حاشیة المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422 ق. (الف)
  44. همو، حاشیة شرائع الاسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1422 ق. (ب)
  45. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  46. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  47. همو، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیه، بیروت، دار التراث الاسلامیه، 1410 ق.
  48. عاملی کرکی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  49. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  50. همو، تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.
  51. همو، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مٶسسه امام صادق‰، 1420 ق.
  52. همو، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1388 ق.
  53. همو، تلخیص المرام فی معرفة الاحکام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1421 ق.
  54. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، الرسائل الفقهیه، قم، مٶسسه معارف اسلامی امام رضا‰، 1421 ق.
  55. فاضل آبی، زین‌الدین حسن بن ابی‌طالب یوسفی، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  56. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الوقف و الصدقة و الوصیة و الاَیمان و النذور و العهد و الکفّارات و الصید و الذباحه)، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ، 1424 ق.
  57. همو، جامع المسائل، چاپ یازدهم، قم، امیر قلم، بی‌تا.
  58. همو، رساله توضیح المسائل، چاپ چهاردهم، قم، دفتر معظم‌له، 1426 ق.
  59. فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1387 ق.
  60. فیاض کابلی، محمداسحاق، رساله توضیح المسائل، قم، مجلسی، 1426 ق.
  61. همو، منهاج الصالحین، بی‌جا، بی‌نا بی‌تا.
  62. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، بی‌تا.
  63. قزوینی (زنجانی)، ملاعلی، صیغ العقود و الایقاعات، قم، اشکوری، 1414 ق.
  64. قطّان حلی، شمس‌الدین محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1424 ق.
  65. مجلسی اول، محمدتقی، یک دوره فقه کامل فارسی، تهران، فراهانی، 1400 ق.
  66. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، الرسائل التسع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1413 ق.
  67. همو، المختصر النافع فی فقه الامامیه، چاپ ششم، قم، مؤسسة المطبوعات الدینیه، 1418 ق.
  68. همو، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  69. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الاحکام، اصفهان، مهدوی، بی‌تا.
  70. همو، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.
  71. مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، منهاج المؤمنین، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1406 ق.
  72. مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، چاپ دهم، بیروت، دار التیار الجدید، 1421 ق.
  73. همو، فقه الامام الصادق‰، چاپ دوم، قم، انصاریان، 1421 ق.
  74. مکارم شیرازی، ناصر، رساله توضیح المسائل، چاپ پنجاه و دوم، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1429 ق.
  75. موسوی اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیلة النجاة مع تعالیق الامام الخمینی، قم، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.
  76. همو، وسیلة النجاة مع تعالیق السید محمدرضا الموسوی الگلپایگانی، قم، چاپخانه مهر، 1393 ش.
  77. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419 ق.
  78. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، استفتائات، چاپ پنجم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422 ق.
  79. همو، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
  80. همو، توضیح المسائل محشی، چاپ هشتم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424 ق.
  81. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، قم، مدینة العلم، 1410 ق.
  82. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، جامع الاحکام الشرعیه، چاپ نهم، قم، المنار، بی‌تا.
  83. همو، مهذّب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، المنار،1413 ق.
  84. موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، مجمع المسائل، چاپ دوم، قم، دار القرآن الکریم، 1409 ق.
  85. همو، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1413 ق.
  86. میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السٶالات، تهران، کیهان، 1413 ق.
  87. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
  88. وحید خراسانی، حسین، منهاج الصالحین، قم، مدرسه امام باقر‰، 1428 ق.
  89. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، کتاب الاجاره، قم، مٶسسة دائرة معارف الفقه الاسلامی، 1423 ق.
  90. یزدانی، غلامرضا، حقوق اموال، مشهد، آستان قدس رضوی، 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار