آنچه از تاریخ اصول به دست می‌آید، اولین کتاب مدون اصولی در شیعه کتاب «الرسالی الاصولیه» یا «التذکری باصول الفقه» اثر ارزشمند شیخ مفید (م 413 ق.) است. البته پیدایش علم اصول در شیعه، دیرینة بیشتری دارد و گذشته از آن مباحث اصولی که در سخنان امامان معصومM وجود دارد و از این‌رو آنان را می‌توان واضع و مؤسس علم اصول دانست، کتابهایی در عصر امامان یا غیبت صغری یا کبری تا زمان مرحوم مفید به برخی از مسائل اصولی پرداخته است. از این‌رو سخن اخباریان جدید که به طور کل ریشه‌دار بودن مباحث اصولی و علم اصول را در عصر معصومu انکار می‌کنند بی‌اساس است.
تاریخ بیانگر آن است که بزرگان مکاتب فقهی اهل سنّت در کنار اصحاب امامان معصومM به شاگردی آنان پرداخته اصول اولیه را فراگرفته و بر حسب نیاز خویش به پاسخ‌یابی مسائل نوپیدای جامعة خویش دست زده‌اند. در قرنهای بعد عالمان شیعی با توجه به محروم بودن از درک حضور امامان معصومM مجبور به پاسخگویی نیازهای جامعة خویش در برابر مسائل نوپیدای هر زمان شدند و طبعاً مسیر پاسخ‌یابی را در مباحث اصولی جستجو کردند که ریشه در کلام امامان معصومM دارد.
)