نقدی بر ادلۀ مشهور در شرط توارث زوجین در ازدواج موقت

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار، گروه حقوق، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

2 دانشجوی دکتری حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

3 دانشجوی کارشناسی ارشد حقوق کیفری و جرم‌شناسی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، مشهد، ایران.

چکیده

از جمله آثاری که بر ازدواج بار می‌شود، توارث بین زوجین است، لکن بر اساس نظریۀ مشهور فقهای امامیه در ازدواج موقت، توارث بین زوجین ثابت نیست. از دیگر سو، قاعدۀ فقهی کلی این است که بسیاری از شرایط را می‌توان در ضمن عقود گنجاند و پس از تکمیل عقد وفای به آن شرایط هم لازم است. حال سؤال این است که اگر طرفین در ضمن این عقد، شرط توارث کردند، از یکدیگر ارث خواهند برد؟ در صورتی که موجبات و اسباب ارث شرعی باشد، این شرط، توریث شخصی که وارث نیست نخواهد بود یا خیر؟ تحقیق حاضر، به شیوۀ کتابخانه‌ای و مبتنی بر روش تحلیلی-توصیفی به این نتیجه رسیده است که اولاً عقد ازدواج مقتضی توارث نیست، لکن در صورت اشتراط ارث زوجین در عقد موقت، شرط توارث صحیح است و بر اساس عمومیت آیۀ ارث، روایت «المؤمنون عند شروطهم» و سایر روایات، معتبر و نافذ خواهد بود.  

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Critique of the Popular Arguments Regarding the Condition of Inheritance Between Spouses in Temporary Marriage

نویسندگان [English]

  • mohsen moosavi far 1
  • hamidreza safiy avandary 2
  • m k 3
1 Corresponding Author, Assistant Professor, Department of Law, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
2 PhD Student in Criminal Law and Criminology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
3 Master’s Student in Criminal Law and Criminology, Razavi University of Islamic Sciences, Mashhad, Iran.
چکیده [English]

Among the legal effects attributed to marriage is inheritance between spouses. However, according to the dominant view of the Imami jurists, inheritance between spouses in temporary marriage (Mutʿa) is not established. On the other hand, a general jurisprudential principle holds that many conditions can be incorporated within contracts, and once the contract is completed, adherence to those conditions becomes obligatory. The question arises: if the parties include a condition of inheritance within this contract, will they inherit from each other? If the legal requirements and reasons for inheritance are met, does this condition cause a person who is not an heir to inherit or not? This study, using a library-based descriptive-analytical method, concludes that firstly, the marriage contract by itself does not inherently entail inheritance; however, if inheritance between spouses is stipulated as a condition in a temporary marriage contract, such a condition is valid and enforceable. This conclusion is supported by the generality of the verse on inheritance, the narration “Believers are bound by their conditions,” and other relevant traditions.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Temporary marriage (Mutʿa)
  • Inheritance
  • Condition
  • Law
  • Spouses

مراجع

  1. قرآن کریم
  2. آبی، حسن ابن ابی طالب. (1408ق)، کشف الرموز فی شرح مختصر النافع. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  3. ابن‌ادریس، محمد بن منصور حلی. (1410ق). السرائر الحاوی لتحریر الفتاوى. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  4. ابن‌براج قاضى طرابلسى، عبد العزیز. (1406ق). المهذب. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  5. حاج‌حسینی، ناهید. (1398ش). توارث زوجین. پنجمین همایش ملی حقوق (تحولات مسئولیت‌های مدنی در نظام حقوقی ایران). https://civilica.com/doc/940769
  6. حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت(ع).
  7. حلبی، ابو الصلاح تقی‌الدین بن نجم‌الدین. (1403ق). الکافی فی الفقه. اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمؤمنین(ع).
  8. خادم‌الحسینی، روح‌الله؛ زارع‌شاهی، علی. (1395ش). حقوق مالی زن در نکاح موقت. سومین همایش بسترهای فساد مالی و اداری در نظام حقوقی ایران با رویکرد اصلاح و توسعۀ نظام حقوقی. https://civilica.com/doc/641354
  9. خمینى، سید روح اللّه. (1425ق). تحریر الوسیله، (ترجمۀ علی اسلامی). قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  10. خویى، سید ابو القاسم موسوى. (1410ق). منهاج الصالحین. قم: نشر مدینة العلم.
  11. سبحانی، جعفر. (بی‌تا). نظام النکاح فی الشریعة الإسلامیة الغراء. قم: بی‌نا.
  12. سلطانی، نیکسا. (1395ش). آثار مالی نکاح موقت و دائم. نخستین همایش ملی علوم اسلامی حقوق و مدیریت. https://civilica.com/doc/534125
  13. سیستانى، سید على حسینى. (1417ق). منهاج الصالحین. قم: دفتر حضرت آیة الله سیستانى.
  14. شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی. (1415ق). الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم: دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  15. شکریان امیری، حسین و علی‌پور، ذبیح‌الله. (1396ش). بررسی فقهی شرط توارث در نکاح موقت. دومین کنفرانس بین‌المللی مطالعات اجتماعی فرهنگی و پژوهش دینی. https://civilica.com/doc/659633
  16. شهید اول، محمد بن مکى عاملی. (1410ق). اللمعة الدمشقیة فی فقه الإمامیه. بیروت: دار التراث - الدار الإسلامیة.
  17. شهید اول، محمد بن مکى عاملی. (1414ق). غایة المراد فی شرح نکت الإرشاد. قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى.
  18. شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملی. (1410ق). الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، (حاشیۀ کلانتر). قم: کتابفروشى داورى.
  19. شهید ثانى، زین‌الدین بن على عاملی. (1413ق). مسالک الأفهام إلى تنقیح شرائع الإسلام. قم: مؤسسة المعارف الإسلامیه.
  20. شیخ انصاری دزفولى، مرتضى بن محمد امین. (1415ق). کتاب النکاح. قم: کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى.
  21. شیخ صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی. (1413ق). من لایحضره الفقیه. قم: دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  22. شیخ صدوق، محمدبن علی بن بابویه قمی. (1415ق). المقنع. قم: مؤسسۀ امام هادی(ع).
  23. شیخ طوسى، محمد بن حسن. (1390ق). الاستبصار فیما اختلف من الأخبار. تهران: دار الکتب الإسلامیه.
  24. شیخ طوسى، محمد بن حسن. (1407ق). تهذیب الاحکام. تهران: دارالکتب الاسلامیّه.
  25. طاهری، رقیه؛ داداشی نیاکی، محمدرضا. (1396ش). بررسی چالش‌های حقوق مادی زوجه در ازدواج موقت در فقه و حقوق موضوعه. فصلنامۀ مطالعات حقوق، شمارۀ 11، ص355-375.
  26. طباطبایی قمی، تقی. آرائنا فی اصول الفقه. (1371) قم: محلّاتی.
  27. علامه حلّى، حسن بن یوسف. (1404ق). مبادی الوصول الی علم الاصول. قم: المطعبة العلمیّه.
  28. علامه حلّى، حسن بن یوسف. (1413ق). قواعد الأحکام فی معرفة الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى.
  29. فخر المحققین حلّى، محمد بن حسن بن یوسف. (1387ق). إیضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  30. فیاض، محمد اسحاق. (بی‌تا). منهاج الصالحین. بی‌جا: بی‌نا.
  31. فیض کاشانی، محمد حسین ابن شاه مرتضی. (1406ق). الوافی. اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین(ع).
  32. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر نجفی. (1422ق). أنوار الفقاهة، (کتاب النکاح). نجف: مؤسسة کاشف الغطاء.
  33. کاشف الغطاء، حسن بن جعفر نجفی. (1432ق). القواعد الستة عشر. نجف: مؤسسة کاشف الغطاء.
  34. کلینی، محمد بن یعقوب. (1407ق). الکافی. تهران: دار الکتب الاسلامیه.
  35. لنکرانى، محمد فاضل موحدى. (1421ق). تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة – النکاح. قم: مرکز فقهى ائمه اطهار(ع).
  36. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1403ق). بحارالانوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  37. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی. (1406ق). ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله مرعشی نجفی.
  38. محقق ثانى، على بن حسین عاملی. (1413ق). الموجز فی المتعه. قم: کنگره جهانى هزاره شیخ مفید(ره).
  39. محقق حلّى، جعفر بن حسن. (1403ق). معارج الاصول. قم: مؤسسۀ آل البیت(ع).
  40. محقق حلّى، جعفر بن حسن. (1408ق). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام. قم: مؤسسه اسماعیلیان.
  41. محقق حلّى، جعفر بن حسن. (1412ق). نکت النهایه. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
  42. محقق حلّى، جعفر بن حسن. (1418ق). المختصر النافع فی فقه الإمامیة. قم: مؤسسة المطبوعات الدینیه.
  43. محقق داماد، سید مصطفی. (1381ش). قواعد فقه (بخش مدنی). تهران: سمت.
  44. محقق کرکی، علی بن حسین. (1414ق). جامع المقاصد فی شرح القواعد. قم: مؤسسه آل البیت لإحیاءالتراث.
  45. مظفر، محمدرضا. (1430ق). اصول الفقه. النشرالاسلامی.
  46. مغنیه، محمد جواد. (1421ق). فقه الإمام الصادق(ع). قم: مؤسسۀ انصاریان.
  47. مکارم شیرازى، ناصر. کتاب النکاح. (1424ق). قم: انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب(ع).
  48. موسوی بجنوردی، محمد. (1379ش). قواعد فقهیه. تهران: مؤسسه تنظیم ونشر آثار امام خمینی(ره).
  49. نجاشی، احمد بن علی. (1365ش). رجال. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعۀ مدرسین حوزۀ علمیۀ قم.
  50. نجفى، محمد حسن. (1404ق). جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  51. وحید خراسانى، حسین. (1428ق). منهاج الصالحین. قم: مدرسه امام باقر(ع).
آموزه های فقه مدنی
دوره 17، شماره 31
تیر 1404
صفحه 285-314

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار