تأملی در حکم فقهی خلق پول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

2 دانشیار، گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

3 استادیار، گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

خلق پول از مهم‌ترین پدیده‌های اقتصادی است که آثار بسیاری را در اقتصاد به جای می‌گذارد. خلق پول یا اعتبار جهت اعطای وام به مشتریان بانکی صورت می‌گیرد که بر اساس آن، بانک‌ها به اصطلاح از «هیچ» به خلق اعتبار در حساب متقاضی وام اقدام می‌کنند. گرچه این پدیده موافقانی نیز دارد، لکن همین گروه نیز به آثار مخرب اقتصادی خلق پول واقف و معترف‌اند. از مهم‌ترین آثار آن می‌توان به بی‌ثباتی اقتصادی، ایجاد تورم افسارگسیخته، تبعیض و نقض عدالت اشاره کرد. از آنجا که کمتر کسی یافت می‌شود که تقاضای وام از بانک‌ها نکرده باشد، می‌توان این مسئله را در عداد مسائل مبتلابه جامعه اسلامی به شمار آورد. از نظر فقهی می‌توان این پدیده را اکل مال به باطل قلمداد کرد؛ زیرا بانک در مقابل «هیچ» به کسب مال مبادرت می‌کند. از سوی دیگر، منع سوءاستفاده از حق که مستفاد از ادله قاعده لاضرر است، بر ممنوعیت خلق پول دلالت دارد. بانک‌ها این حق را دارند که به مشتریان خود وام دهند و این حق را شرع و قانون برای آن‌ها در نظر گرفته است و لکن این حق را دستاویزی برای سوداگری خود و اضرار به کل جامعه قرار داده‌اند که بر اساس ادله منع سوءاستفاده از حق و لاضرر، این عمل محکوم به حرمت است. نهایتاً باید گفت ملاکی که در برخی روایات برای حرمت ربا بیان شده است ـ‌که عبارت از کسب سود بدون هیچ ما بازائی است‌ـ بر خلق پول نیز بی‌کم‌وکاست صادق بوده و با تنقیح مناط قطعی می‌توان حرمت ربا را به آن تعمیم داد.
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Jurisprudential Ruling of Money Creation

نویسندگان [English]

  • Mahdi mohagheghian 1
  • S. Muhammad Hadi Mahdavi 2
  • Ahmad Reza Tavakoli 3
1 PhD Student in Law, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
2 Associate professor , Department of Law, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
3 Corresponding Author Assistant professor, Department of Law, Najafabad Branch, Islamic Azad University, Najafabad, Iran.
چکیده [English]

Money creation (money issuance) is one of the most important economic phenomena that leaves many effects on the economy. In order to grant loans to bank customers, money or credit based on which banks create credit from “nothing” in the account of the loan applicant is created. Although this phenomenon has also supporters, but this same group also admits and acknowledges the destructive economic effects of money creation. Its most important effects include economic instability, unbridled inflation, discrimination and violation of justice. This issue can be considered as a matter of concern affecting the Islamic society because there are few people who have not applied for a loan from banks. This phenomenon from a jurisprudential point of view can be considered as an unlawful ownership (in Arabic: أکْل المال بِالْباطِل, unjust enrichment); because, the bank acquires property (tries to make money) instead of “nothing”. On the other hand, the prohibition of the abuse of the right, which is based on the evidence of the rule of prohibition of detriment (in Arabic: لا ضَرَرَ, principle of harm), implies the prohibition of the creation of money. Banks have the right to loan their customers money and this right is considered by law and Sharia (Arabic: شریعة, Romanized: sharīʿa, religious law) for them, but they have made this right an excuse for their profiteering (mercantilism, trade) and causing harm (damnification) to the whole society, which is ruled to illegitimacy on the basis of the evidence of prohibiting the abuse of the right and principle of harm. It should be finally noted that the criterion stated in some ḥadīth (pl. aḥādīth, literally means talk or discourse, narrations) for the unlawfulness of usury, which is the earning of profit without anything in return (equivalent), is equally true about the creation of money, and it is possible to generalize the prohibition of usury by conclusive rectification of the effective cause (Arabic: تنقیح المناط). 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Money creation
  • Credit
  • Unlawful ownership
  • Abuse of rights
  • usury
  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، کفایة الاصول، قم، مٶسسة آل البیتŒ، 1409 ق.
  2. ابن کثیر دمشقی، ابوالفداء اسماعیل بن عمر، تفسیر القرآن العظیم، بیروت، دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون، 1419 ق.
  3. اردبیلی، احمد بن محمد، زبدة البیان فی احکام القرآن، تهران، المکتبة الجعفریة لاحیاء الآثار الجعفریه، بی‌تا.
  4. انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1431 ق.
  5. ایروانی نجفی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406 ق.
  6. ثعلبی، ابواسحاق احمد بن محمد بن ابراهیم، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، جده، دار التفسیر، 1436 ق.
  7. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  8. حسینی دولت‌آبادی، مهدی، ترتیبات خلق پول از منظر اقتصاد متعارف و اقتصاد اسلامی، تهران، دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران، 1394 ش.
  9. خازن بغدادی، علاءالدین علی بن محمد بن ابراهیم، تفسیر الخازن المسمی لباب التأویل فی معانی التنزیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1425 ق.
  10. سبحانی، حسن، و حسین درودیان، «ارزیابی توجیه‌پذیری خلق پول به وسیله سیستم بانکی در نظام بانکداری اسلامی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، سال شانزدهم، شماره 64، زمستان 1395 ش.
  11. شیخ‌الشریعه اصفهانی، فتح‌اللّٰه بن محمدجواد، قاعدة لاضرر، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  12. شیرازی، میرزا محمدتقی، حاشیة المکاسب، قم، الشریف الرضی، 1412 ق.
  13. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، علل الشرائع، قم، داوری، 1386 ق.
  14. صمصامی، حسین، و فرشته کیانپور، «بررسی امکان خلق پول توسط نظام بانکی در نظام مالی اسلامی»، مجله معرفت اقتصاد اسلامی، سال هفتم، شماره 1 (پیاپی 13)، پاییز و زمستان 1394 ش.
  15. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، دار التفسیر، 1416 ق.
  16. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر، تفسیر الطبری؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن، قاهره، دار هجر، 1422ق.
  17. عالی‌پناه، علیرضا، و محمدحسن تاج لنگرودی، «بررسی فقهی خلق پول به وسیله بانک‌های تجاری»، پژوهش‌نامه میان‌رشته‌ای فقهی، سال پنجم، شماره 2 (پیاپی 10)، بهار و تابستان 1396 ش.
  18. فخرالدین رازی، ابوعبداللّٰه محمد بن عمر، التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب، بیروت، دار الفکر، 1401 ق.
  19. قدیری، محمدحسن، البیع، تقریرات درس بیع امام خمینی، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام، 1418 ق.
  20. قرطبی، ابوعبداللّٰه محمد بن احمد بن ابی‌بکر، الجامع لاحکام القرآن، بیروت، مٶسسة الرساله، 1428 ق.
  21. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی (قواعد عمومی قراردادها)، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1374 ش.
  22. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  23. کمیجانی، اکبر، و حمید ابریشمی، و سیدعلی روحانی، «ماهیت بانک و فرایند خلق پول بانکی؛ نقد دیدگاه‌های رایج و دلالت‌ها»، مجله جستارهای اقتصادی، سال پانزدهم، شماره 29، بهار و تابستان 1397ش.
  24. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1406 ق.
  25. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
  26. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهة فی المعاملات، تقریر توحیدی، قم، داوری، 1373 ش.
  27. موسوی قزوینی، سیدعلی، ینابیع الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1424 ق.
  28.