جایگاه ضرر غیرمستقیم در حقوق ایران و انگلیس

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حقوق خصوصی دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی(واحد شهر قدس-ایران)

2 استادیار دانشکده حقوق دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شهر قدس ـ ایران)...

3 استادیار دانشکده حقوق دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شهر قدس ـ ایران)..

4 استادیار دانشکده حقوق دانشکده علوم انسانی دانشگاه آزاد اسلامی (واحد شهر قدس- ایران).

چکیده

تحقق مسئولیت مدنی، نیازمند احراز سه رکنِ ضرر، فعل زیانبار و رابطۀ سببیت است. گفته شده که از میان سه رکن یادشده، نقش «ضرر» از سایر ارکان پررنگ‌تر است. به طور کلی، حقوق ضرری را قابل جبران می‌داند که دارای شرایط و ضوابط خاصی باشد. همچنان که در حقوق ایران «مستقیم بودن ضرر»، و در حقوق انگلیس «دور نبودن زیان»، از جمله شرایط ضرر قابل جبران معرفی شده است. در سیستم حقوقی ایران، اگر ضرری به طور غیر مستقیم و باواسطه به شخص یا مال وارد گردد، این ضرر قابل جبران نیست و دلیل این امر آن است که در انتساب ضرر غیر مستقیم به فاعل زیان تردید وجود دارد. رویکرد حقوق ایران و انگلیس نسبت به ضررهای باواسطه یکسان نیست. مفهوم ضرر غیر مستقیم در حقوق ایران، وابسته به رکن سببیت است. در حالی که در حقوق انگلستان، مفهوم ضرر غیر مستقیم ارتباط تنگاتنگی با قاعده قابلیت پیش‌بینی ضرر دارد. در حقوق ایران، اصل بر غیر قابل جبران بودن ضرر غیر مستقیم است، لیکن در حقوق انگلیس، ضرر غیر مستقیم در غالب موارد قابل جبران است. نوشته حاضر ضمن تبیین جایگاه ضرر غیر مستقیم، امکان جبران استثنایی ضرر غیر مستقیم را در حقوق ایران مطرح نموده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Position of the Consequential Loss in the Iranian and English Legal Systems

نویسندگان [English]

  • Mojtaba Zamani 1
  • Soheil Taheri 2
  • Pezhman Pirouzi 3
  • Alireza Alireza Mazloom Rahni 4
1 A PhD of Private Law
2 Assistant professor at Islamic Azad University)
3 Assistant professor at Islamic Azad University
4 (Assistant professor at Islamic Azad University)
چکیده [English]

The realization of the civil liability requires three pillars: the pillar of loss, damaging action and the causal nexus between the damage and the incident (causation). The “loss” element is more important than the others. Generally, law views “loss” compensable when it has certain conditions and criteria as in the Iranian legal system “the direct loss” and in English legal system “loss being too remote” is of the conditions of the recoverable losses which have been introduced. In the Iranian legal system if a harm and loss in indirect way and through intermediary is caused injury to a body or property it is not recoverable and its reason is there is doubt in attributing the indirect loss to the agent of loss. The approach of The Iranian legal system and English legal system to the indirect damages is not the same. The concept of indirect loss in the Iranian legal system relates to the pillar of causation while in English law has a close relation to the reasonably foreseeable principle. In the Iranian legal system, it is a principle that indirect loss is not recoverable but in English law in most cases is recoverable. Meanwhile determining the position of indirect loss the present paper has propounded the possibility of the compensation of indirect loss under some certain circumstances in the legal Iranian system.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Loss
  • Damages
  • Indirect
  • Intermediary
  • Remoteness of loss
  • Causation

مراجع

  1. آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، تهران ـ قم، مکتبة النجاح ـ مکتبة فیروزآبادی، 1361 ق.

    1. ابراهیمی، سیدنصراللّٰه، رضا طجرلو، و جابر هوشمند، «حذف زیان تبعی در موافقت‌نامه‌های عملیات مشترک (م.ع.م) نفتی با تأکید بر نظام حقوقی انگلستان»، فصلنامه مطالعات حقوق خصوصی، دوره چهل و هشتم، شماره 3، پاییز 1397 ش.
    2. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
    3. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1373 ش.
    4. انصاری، مرتضی بن محمدامین، المکاسب، بی‌جا، امام المنتظر، 1425 ق.
    5. ایروانی نجفی، علی بن عبدالحسین، حاشیة المکاسب، تهران، کیا، 1384 ش.
    6. بابایی، ایرج، «نقد اصل قابلیت جبران کلیه خسارات در حقوق مسئولیت مدنی ایران»، مجله پژوهش حقوق و سیاست (پژوهش حقوق عمومی)، شماره‌های 15ـ16، پاییز و زمستان 1384 ش.
    7. بادینی، حسن، «هدف مسئولیت مدنی»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، شماره 66، زمستان 1383 ش.
    8. بادینی، حسن و دیگران، «خسارات تبعی در بیع بین‌المللی کالا»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره بیستم، شماره 79، پاییز 1396 ش.
    9. باریکلو، علیرضا، مسئولیت مدنی، تهران، میزان، 1396 ش.
    10. بهرامی احمدی، حمید، ضمان قهری؛ «مسئولیت مدنی»، تهران، دانشگاه امام صادق‰، 1391 ش.
    11. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1372 ش.
    12. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
    13. حسینی حائری، سیدکاظم، فقه العقود، چاپ دوم، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1423 ق.
    14. حسینی خامنه‌ای، سیدعلی، فقه روز (رساله آموزشی)، چاپ ششم، تهران، فقه روز، 1395 ش.
    15. حسینی عاملی، سیدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.
    16. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
    17. حیاتی، علی‌عباس، حقوق مدنی (4)؛ مسئولیت مدنی، تهران، میزان، 1392 ش.
    18. خادم سربخش، مهدی، و هدایت‌اللّٰه سلطانی‌نژاد، «اصل قابلیت جبران کلیه خسارات»، مجله مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال ششم، شماره 12، پاییز و زمستان 1392 ش.
    19. رشاد، محمد، اصول فقه، تهران، اقبال، 1367 ش.
    20. ره‌پیک، حسن، حقوق مسئولیت مدنی و جبران‌ها، تهران، خرسندی، 1387 ش.
    21. ژوردن، پاتریس، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه و تحقیق مجید ادیب، مقدمه سیدحسین صفایی، چاپ چهارم، تهران، میزان، تابستان 1394 ش.
    22. سماواتی، حشمت‌اللّٰه، خسارات ناشی از عدم انجام تعهدات قراردادی، تهران، خط سوم، 1380 ش.
    23. شاهنوش فروشانی، محمد عبدالصالح، و محسن صفری، «ارزیابی خسارات ناشی از نقض قرارداد و ماهیت مسئولیت قراردادی»، دوفصلنامه پژوهشنامه حقوق خصوصی عدالت، سال دوم، شماره 4، پاییز و زمستان 1394 ش.
    24. شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، چاپ چهارم، تهران، مجد، 1389 ش.
    25. شهیدی تبریزی، میرزا فتاح، هدایة الطالب الی اسرار المکاسب، تبریز، اطلاعات، 1375 ق.
    26. شیخ‌الشریعه اصفهانی، فتح‌اللّٰه بن محمدجواد نمازی، رسالة فی تحقیق معنی البیع، قم، دار الکتاب، 1398 ق.
    27. صالحی، علی‌اکبر، خسارات قراردادی در سیستم حقوقی کامن‌لا، تهران، نیلوفر، 1390 ش.
    28. صفایی، سیدحسین، و حبیب‌اللّٰه رحیمی، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، مجد، 1393 ش.
    29. همان‌ها، مسئولیت مدنی تطبیقی، تهران، شهر دانش، 1397 ش.
    30. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1422 ق.
    31. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، قم، مکتبة آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1416 ق.
    32. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، کلمة العروة الوثقی، قم، داوری، 1412 ق.
    33. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1411 ق.
    34. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، حاشیه سیدمحمد کلانتر، قم، کتاب‌فروشی داوری، 1410 ق.
    35. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1413 ق.
    36. عدل، مصطفی، حقوق مدنی، چاپ دوم، تهران، طه، 1385 ش.
    37. غروی نائینی، میرزا محمدحسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر شیخ موسی نجفی خوانساری، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.
    38. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
    39. فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم، اسماعیلیان، 1388 ق.
    40. قاسم‌زاده، سیدمرتضی، الزام‌ها و مسئولیت مدنی بدون قرارداد، چاپ ششم، تهران، میزان، 1387 ش.
    41. کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد؛ ضمان قهری، تهران، دانشگاه تهران، 1382 ش.
    42. همو، دوره حقوق مدنی: قواعد عمومی قراردادها؛ جلد چهارم، اجرای قرارداد، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1390 ش.
    43. کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1411 ق.
    44. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، دار التفسیر، 1425 ق.
    45. همو، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
    46. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1373 ش.
    47. مشکینی اردبیلی، علی، مصطلحات الفقه، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
    48. مصطفوی، سیدمصطفی، و سیدمحمد امین‌زاده، تعدد عوامل موجب خسارت در حقوق ایران، فقه امامیه، تهران، دانشگاه امام صادق‰، 1390 ش.
    49. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419 ق.
    50. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، البیع، قم، اسماعیلیان، 1363 ش.
    51. همو، تحریر الوسیله، چاپ ششم، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1379 ش.
    52. نجفی خوانساری، موسی بن محمد، رسالة فی قاعدة نفی الضرر، المکتبة المحمدیه، 1373 ق.
    53. همو، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریرات بحث محمدحسین غروی نائینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1433 ق.
    54. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1362 ق.
    55. نعیمی، هادی، خسارت قابل مطالبه در مسئولیت قراردادی ایران، انگلیس و ایالات متحده آمریکا، رساله دکتری حقوق خصوصی، دانشگاه شهید بهشتی، 1390 ش.
    56. نوین، پرویز، حقوق مدنی (4)؛ مسئولیت مدنی تطبیقی ایران، فرانسه، انگلیس، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1392 ش.
    57. یزدانیان، علیرضا، قواعد عمومی مسئولیت مدنی، تهران، میزان، 1395 ش.
    58. Ashley, Phillip Spencer & Bob Palmer & Judith Aldersey-Williams, “An International Issue: ‘Loss of Profits’ and ‘Consequential Loss’”, Business Law International, Vol. 15, No. 3, September 2014.
    59. Coulthard, Will & Rebecca Cifelli, “Consequential Loss: do you know what you are excluding?”, Last visited on 17 October 2019, <http://jws.com.au/en/insights/articles/ 2017-articles/consequential-loss-do-you-know-what-you-are-exclud>, 2017.
    60. Eldridge, Tom & Michael Rudd, “Limitation of liability: consequential or indirect loss”, Last visited on 17 October 2019, <https://www.lexology.com/library/aspx? g=e5c5dd4d-e8df-42d0-ada8-3dfe3a14b508>, 2009.
    61. Elliott, Catherine & Frances Quinn, Tort Law, 7th, England, Pearson Education Limited, 2009.
    62. Harpwood, Vivienne, Modern Tort Law, 7th, London & New York, Routledge-Cavendish Pub., 2009.
    63. Honore, Tony, “The morality of tort law: questions and answers”, in: David G. Owen (Ed.), Philosophical Foundation of Tort Law, Clarendon, Oxford University Press, 1995.
    64. Jarva, Daniéla, “What is indirect loss and how to compensate it?”, Last visited on 17 October 2019, <https://lindblad.fi/en/indirect-loss-compensate>, 2017.
    65. Knutsen, Erik S., “Clarifying Causation in Tort”, Dalhousie Law Journal, Vol. 33, No. 1, Last visited on Spring 2010, Available at SSRN: <http://ssrn.com/abstract=1448828>,
    66. Stephenson, Graham, Sourcebook on Torts, 2nd, London, Cavendish Publishing Limited, 2000.
    67. Suff, Marnah & Nicholas Bourne, Essential Contract Law, 2nd, London, Routledge-Cavendish Publishing, 2000.
    68. Tweeddale, Andrew, “All Damage Is In A Sense Consequential – So What In Law Are Consequential Losses?”, Last visited on 17 October 2019, <https://www.corbett.co.uk/ all-damage-is-in-a-sense-consequential-so-what-in-law-are-consequential-losses>, 2017.
    69. Weir, Tony, An Introduction to Tort Law, 2nd Edition, Oxford, 2006.
    70. Wickert, Gary L. & Bradley W. Matthiesen & Douglas W. Lehrer, S.C., “Economic Loss Doctrine in All 50 States”, Available at: <https://www.mwl-law.com/wp-content/ uploads/2013/03/economic-loss-doctrine-in-all-50-states.pdf>, 2013.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار