ماهیت حقوقی وصیت به وقف در حقوق ایران و مصر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

2 استادیار دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری

چکیده

وصیت به وقف به عنوان یکی از انواع وصایا و تصرفات حقوقی معلق بر فوت فرد، مورد توجه فقها و حقوق‌دانان بوده است. اما ماهیت این نوع وصیت همواره مورد اختلاف‌نظر بوده و آن را منطبق با هیچ یک از وصایای عهدی و تملیکی نمی‌دانند، بلکه معتقدند چون در نتیجۀ وصیت به وقف، فکّ ملکیت نسبت به مال موصی رخ می‌دهد، این نوع وصیت ذیل قسم سومی از وصایا یعنی وصیت به فکّ‌الملک و در عرضِ وصایایی همچون وصیت به عِتق و ابراء جای می‌گیرد. لیکن با ملاحظۀ مقررات کنونیِ دو نظام حقوقی ایران و مصر درمی‌یابیم که وصیت به وقف از مصادیق وصیت تملیکی محسوب می‌شود. به موجب این نوع از وصیت، وقف مال به صِرف انشاء وصیت و بدون نیاز به انشاء مستقل از سوی موصی‌له یا موصی‌لهم محقق می‌گردد. با توجه به شناسایی شخصیت حقوقی برای موقوفه در حقوق ایران و مصر که از نتایج آن، دارایی مستقل، اهلیت تملک و دارا شدن حق و تکلیف برای شخص حقوقی است، عین مال به محض فوت موصی از مالکیت وی خارج شده و به شخص حقوقیِ موقوفه تملیک می‌گردد. بنابراین وصیت به وقف، به اعتبار تملیک عین مال موصی به شخص حقوقی موقوفه، وصیت تملیکی به شمار می‌رود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Legal Nature of Last Will for Waqf in the Iranian and Egyptian Legal Systems

نویسندگان [English]

  • Sayyed Saeid Habibzadeh 1
  • Mahdi Rashvand Boukani 2
1 An MA of Private Law
2 Assistant professor at University of Judicial Sciences
چکیده [English]

A will for waqf (Arabic: الوقف endowment of property) as one of the “wills” and legal acts which has been suspended to the death of a person has been paid attention to by the jurists and law scholars. But the nature of such will has been constantly disputed and they do not believe that there is no reconciliation between it and the wills of promissory (ahdi) and transfer of ownership (tamliki) but they think that because in the case of “a will” for waqf, transferring of ownership in relation to the testator’s property is occurred this category of “will” is placed under the third category i.e. a will for disposing off the property and besides “wills” such as a will for manumission (freeing slaves or a release from slavery) and ibra' (Arabic: ابراء waiver on the right of claim). But observing the present regulations in the two legal systems of Iran and Egypt, a will for waqf is counted as one of the instances of tamiliki wills. According to this type of will waqf for a property is enforceable just in the case of creation (making) of a will and without the need for an independent creation by the legatee (Arabic: موصی له al-mūṣā lahu) or legatees. In respect of being the legal entity in waqf assets (Arabic: موقوفة) in Iranian and Egyptian legal systems resulting independent assets, competence and the capacity of rights and duties for legal persons, as just the death of the legatee the asset itself extracts from his possessing -owning property- and transfer to the possessing of the legal person of waqf assets; therefore, a will for waqf with regard of transfer of ownership of testator’s property to the legal person of waqf assets is counted of a will of the transfer of ownership (tamliki).
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • A will for waqf
  • A will of transfer of ownership (tamliki)
  • Waqf suspended to the death
  • Legal personality

مراجع

  1. آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، قم، فیروزآبادی، 1361 ش.
  2. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1410 ق.
  3. ابن برّاج طرابلسی، قاضی عبدالعزیز بن نحریر، المهذب فی الفقه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1406 ق.
  4. ابن زهره حلبی، عزالدین سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسۀ امام صادق‰، 1417 ق.
  5. ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  6. ابوزهره، محمد، شرح قانون الوصیه، چاپ دوم، قاهره، مکتبة الانجلو المصریه، 1950 م.
  7. همو، محاضرات فی الوقف، چاپ دوم، بیروت، دار الفکر العربی، 1971 م.
  8. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، کتابخانۀ امیرالمؤمنین‰، 1403 ق.
  9. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، چاپ هفدهم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1375 ش.
  10. امامی نمینی، محمود، «بطلان یا صحت تعلیق در اعمال حقوقی»، فصلنامه مطالعات اسلامی، شماره 63، بهار 1383 ش.
  11. باریکلو، علیرضا، اموال و حقوق مالی، تهران، سمت، 1390 ش.
  12. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1363 ش.
  13. بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1380 ش.
  14. پارساپور، محمدباقر، گزیده‌ای از حقوق اموال، قم، اشراق، 1380 ش.
  15. تبریزی، جواد بن علی، صراط النجاة، قم، دار الصدیقة الشهیده، 1385 ش.
  16. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، الفارق؛ دائرةالمعارف عمومی حقوق، چاپ دوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1391 ش.
  17. همو، حقوق اموال، ویراست دوم، چاپ ششم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388 ش.
  18. همو، حقوق مدنی؛ وصیت، چاپ سوم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1390 ش.
  19. حسینی شیرازی، سیدمحمد، الفقه، چاپ دوم، بیروت، دار العلوم، 1409 ق.
  20. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1430 ق.
  21. حسینی عمیدی، سیدعمیدالدین عبدالمطلب بن محمد اعرج، کنز الفوائد فی حل مشکلات القواعد، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  22. خفیف، علی، احکام الوصیه، قاهره، دار الفکر العربی، 2010 م.
  23. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، صدوق، 1370 ش.
  24. داراب‌پور، مهراب، حقوق مدنی 2؛ حقوق اموال و مالکیت ـ تصرف و وقف، تهران، جنگل، 1391 ش.
  25. زحیلی، وهبة بن مصطفی، الفقه الاسلامی و ادلته، دمشق، دار الفکر، 1418 ق.
  26. همو، الوصایا و الوقف فی الفقه الاسلامی، بیروت، دار الفکر المعاصر، 1998 م.
  27. سرخسی، شمس‌الائمة ابوبکر محمد بن احمد بن ابی‌سهل، المبسوط، بیروت، دار المعرفه، 1406 ق.
  28. سریتی، عبدالودود محمد، الوصایا و الاوقاف و المواریث فی الشریعة الاسلامیه، بیروت، دار النهضة العربیه، 1997 م.
  29. سمرقندی، ابومنصور علاءالدین محمد بن احمد، تحفة الفقهاء، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1414 ق.
  30. سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1998 م.
  31. همو، مصادر الحق فی الفقه الاسلامی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1997 م.
  32. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  33. صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1385 ش.
  34. صفار، محمدجواد، شخصیت حقوقی، تهران، دانا، 1373 ش.
  35. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، الشرح الصغیر فی شرح المختصر النافع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1409 ق.
  36. همو، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
  37. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1400 ق.
  38. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1370 ش.
  39. همو، ملحقات العروة الوثقی (تکملة العروة الوثقی)، قم، داوری، 1378 ش.
  40. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  41. همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1400 ق.
  42. همو، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  43. عامر، عبداللطیف محمد، احکام الوصایا و الوقف، قاهره، مکتبة وهبه، 2006 م.
  44. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.
  45. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسة المعارف الاسلامیه، 1382 ش.
  46. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1381 ش.
  47. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  48. همو، تبصرة المتعلمین فی احکام الدین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1411 ق.
  49. همو، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، مشهد، مؤسسه آل البیتŒ، 1378 ش.
  50. همو، تذکرة الفقهاء، تهران، مرتضویه، بی‌تا.
  51. همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  52. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة (الوقف و الصدقه و الوصیة و الاَیمان و النذور و العهد و الکفارات و الصید و الذباحه)، قم، مرکز فقه الائمة الاطهارŒ، 1424 ق.
  53. فخرالمحققین حلّی، ابوطالب محمد بن حسن بن یوسف، ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1378 ش.
  54. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، مفاتیح الشرائع، قم، مجمع الذخائر الاسلامیه، 1401 ق.
  55. قاسم‌زاده، سیدمرتضی، حقوق مدنی؛ حق شفعه، وصیت و ارث، چاپ دوم، تهران، دادگستر، 1394 ش.
  56. قبولی درافشان، سیدمحمدتقی، و سیدمحمدهادی قبولی، «بازشناسی تعلیق در انشاء در فقه امامیه و حقوق موضوعه ایران»، دوفصلنامه آموزه‌های فقه مدنی، سال پنجم، شماره 7، بهار و تابستان 1392 ش.
  57. کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی؛ عقود معین، چاپ دهم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1393 ش.
  58. همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، ویراست چهارم، چاپ سی و ششم، تهران، میزان، 1392 ش.
  59. همو، وصیت در حقوق مدنی ایران، تهران، دانشگاه تهران، 1382 ش.
  60. کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.
  61. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیه، تهران، بعثت، 1410 ق.
  62. همو، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، تهران، استقلال، 1409 ق.
  63. محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی و حقوقی وصیت، چاپ سوم، تهران، نشر علوم اسلامی، 1378ش.
  64. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الاحکام، اصفهان، مدرسه صدر، بی‌تا.
  65. مشکینی، علی، التعلیقة الاستدلالیة علی تحریر الوسیله، بیروت، دار الحدیث، 1432 ق.
  66. مغنیه، محمدجواد، الفقه علی المذاهب الخمسه، ترجمه کاظم پورجوادی، چاپ پنجم، تهران، جهاد دانشگاهی، 1386 ش.
  67. همو، فقه الامام جعفر الصادق‰، بیروت، دار العلم للملایین، 1966 م.
  68. موسوی اصفهانی، سیدابوالحسن، وسیلة النجاة (مع تعالیق الامام الخمینی)، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1380 ش.
  69. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1388 ش.
  70. همو، نجاة العباد، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1392 ش.
  71. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، چاپ هشتم، نجف، مطبعة النعمان، 1380 ش.
  72. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دفتر معظم‌له، 1416 ق.
  73. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام (وقف‌ها و صدقه‌ها)، ترجمه اکبر نائب‌زاده، تهران، خرسندی، 1396 ش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار