مسئولیت کالای فاقد اطلاعات مصرفی در فقه امامیه و حقوق ایران (با رویکردی به قواعد فقهی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری الهیات دانشگاه یاسوج

2 دانشیار گروه الهیات دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 دانشیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

چکیده

امروزه تولید محصولات و کالای مصرفی با حجم انبوه، مسئله‌ای بایسته است. افزون بر این، به دلیل تنوع مواد اولیه آن‌ها، ارائه اطلاعات کامل مصرفی به مصرف‌کننده به عنوان شخص ناآگاه ضروری می‌نماید. در حال حاضر تنها برخی از داروها، اطلاعاتی راجع به نحوه و میزان مصرف، عوارض مصرف و منع مصرف نسبت به برخی افراد ارائه نموده‌اند که اجرای این رویه درباره همه کالاهای مصرفی بایسته است. تولیدکنندگان باید اطلاعات ضروری کالا مانند ترکیبات تشکیل‌دهنده، مضرات و عوارض آن را برای افراد جامعه به گونه واقعی بر روی کالا درج نمایند؛ ولی بسیاری از تولیدکنندگان با انگیزه‌های منفعت‌طلبانه از ارائه چنین اطلاعاتی خودداری می‌کنند. از سوی دیگر، عدم وجود مسئولیت مناسب، موجب افزایش تولیدات بدون اطلاعات مصرفی یا با اطلاعات ناقص شده است که دستاورد آن، آثار زیانبار برای مصرف‌کننده خواهد بود. پرسش اصلی این است که مبانی مسئولیت مدنی و کیفری تولیدکنندگان در صورت عدم ارائه اطلاعات کالای مصرفی چیست؟ و عدم ارائه صحیح اطلاعاتِ کالای مصرفی چه مسئولیت‌هایی در پی دارد؟ این پژوهش با روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی برخی از قواعد فقهی می‌پردازد که می‌تواند مبنای تدوین سیاست کیفری و مدنی کارآمد جهت مجازات تولیدکننده خاطی قرار گیرد. هرچند در حقوق موضوعۀ کشور به مقررات و ضمانت‌های اجرایی در این زمینه اشاره شده، ولی پاسخگو نبوده است؛ لذا این تحقیق در پی نوعی مسئولیت‌آفرینی برای تولیدکنندگان با کاربرد قواعد فقهی بنیادین، مانند «لاضرر»، «تحذیر»، «وجوب إعلام الجاهل فیما یعطی» و «غرور» است که مبین مسئولیت به سبب عدم ارائه اطلاعات مصرفی می‌باشد و به این نتیجه دست یافته است که تولیدکنندگان کالا با توجه به نوع کالا، باید ضرورت‌های موجود در مصرف‌کنندگان به صورت عام و مصرف‌کنندگان خاص مانند بیماران، کودکان، و کهنسالان را در نظر گرفته و با توجه به شرایط زمانی و مکانی، اطلاعات مصرفی متناسب را ارائه دهند؛ در غیر این صورت، تولیدکنندگان از مسئولیت مدنی و کیفری مبرا نخواهند بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Liability of Imperfect Information in ImamayehFiqh and the Iranian Legal System (with Approach to the Jurisprudential Maxims)

نویسندگان [English]

  • Imam Bakhsh Tahmasebi 1
  • Abolfazl Alishahi Qaleh Juqi 2
  • Abdullah Bahmanpouri 3
1 PhD of Theology
2 Associate professor at Farhangian University
3 Associate professor at Yasouj University
چکیده [English]

Today, final products and consumer goods with high volume is an essential a problem; in addition to the variance of their raw materials (unprocessed material, or primary commodity) it is necessary to present prefect information to consumers with no knowledge. Currently, only some medicines have information about how to use, dosage, dosing schedule, efficacy, contraindications and side effects in relation to some patients that the implementation of this way is essential for all commodities (goods). Producers are required to label necessary information about their products, containing all ingredients, damages and side effects to people on their products, truly. But many producers with the intent of self-seekers avoid providing such information. From the other side, the lack of the appropriate responsibility has caused to increase products with no information or with imperfect information that will cause damages to consumers. The main question is what the basics of civil and criminal liability of producers are in the situation of not providing the information of goods and what liability follows the absences of not providing true information. This research with analytic-descriptive method is to study some jurisprudential maxims (Arabic: القواعد الفقهیة al-qawa'id al-fiqhiyyah) which can be the compiler of the efficient civil and criminal policy to punish producers for violating. Although the positive law in the country has mentioned to the regulations and performance bonds but it has not been accountable. Therefore, this paper is going to create a kind of responsibility for producers with the application of the fundamental jurisprudential maxims such as no harm (Arabic: لا ضرر la zarar), warning, the obligation to inform unconscious people of danger that they confront “وجوب إعلام الجاهل فیما یعطی” and risk that indicates the liability for the imperfect information and has resulted that the producers with attention to the type of goods should observe the available requirements of consumers in common and special consumers such as ill people, children and old people and with the knowledge of the circumstances of time and place should present appropriate information of goods; otherwise, producers will not be freed from civil and criminal liability.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Information about good or any other information relevant to the transaction
  • Imperfect information on the transactions of contaminated properties
  • The jurisprudential maxims
  • Civil liability
  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم بن حسین، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406 ق.
  2. همو، کفایة الاصول، قم، مؤسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
  3. آل کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1359 ق.
  4. ابراهیمی سالاری، تقی، محدثه مقدسی، و اعظم عاشورزاده، «حقوق مصرف‌کننده از دیدگاه اسلام و عملکرد آن در اقتصاد ایران»، فصلنامه اقتصاد و بانکداری اسلامی، شماره 10، بهار 1394 ش.
  5. ابن فارس، ابوالحسین احمد، معجم مقاییس اللغه، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1404 ق.
  6. اخوی، احمد، اقتصاد کلان، تهران، شرکت چاپ و نشر بازرگانی، 1380 ش.
  7. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، 1366 ش.
  8. امیدی، مهرانگیز و علیرضا سعادتمندی، نگاهی به حقوق مصرف‌کننده، زیر نظر هادی اسماعیل‌زاده، تهران، سازمان برنامه و بودجه، 1374 ش.
  9. امیدی‌فرد، عبداللّٰه، و مرضیه پیله‌ور، «بررسی فقهی قاعده ارشاد جاهل»، فصلنامه پژوهش‌های فقهی، دوره سیزدهم، شماره 3، پاییز 1396 ش.
  10. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1378 ش.
  11. همو، کتاب المکاسب، قم، مطبوعات دینی، 1379 ش.
  12. باریکلو، علیرضا، «تحلیل مبنای حقوق مسئولیت مبتنی بر تولید»، دوفصلنامه حقوق خصوصی، سال پانزدهم، شماره 1 (پیاپی 32)، بهار و تابستان 1397 ش.
  13. باقرزاده، احد، «ضرورت رویکرد نظری حقوق مصرف‌کننده به حقوق بشر»، مجله حقوق دادگستری، شماره 46، بهار 1383 ش.
  14. بیانی هوجقان، مهدی، نقد و بررسی قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و مطالعه تطبیقی با مقررات اتحادیه اروپا، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه پیام نور تهران، 1389 ش.
  15. تبریزی، میرزا موسی، اوثق الوسائل فی شرح الرسائل، قم، انتشارات کتبی نجفی، 1369 ش.
  16. تقی‌زاده، ابراهیم، «حقوق بنیادین مصرف‌کننده (مطالعه تطبیقی قانون حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان ایران با مقررات اتحادیه اروپا و اصول راهنمای سازمان ملل متحد)»، دوفصلنامه دانشنامه حقوق اقتصادی، سال نوزدهم، شماره 1، بهار و تابستان 1391 ش.
  17. تیموری، مهدی، تعهد دادن به اطلاعات از ناحیه فروشنده به خریدار، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، 1375 ش.
  18. جابری، عصمت‌اللّٰه، حقوق مصرف‌کننده، اصفهان، دادیار، 1385 ش.
  19. جزائری مروج، محمدجعفر، منتهی الدرایة فی توضیح الکفایه، قم، دار الکتاب، 1415 ق.
  20. جعفری‌تبار، حسن، مسئولیت سازندگان و فروشندگان کالا، تهران، دادگستر، 1375 ش.
  21. جنیدی، لعیا، «مطالعه تطبیقی تعهد به دادن اطلاعات با تأکید بر نظام‌های کامن‌لا»، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دانشگاه تهران، شماره 56، تابستان 1381 ش.
  22. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ پنجم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1413 ق.
  23. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  24. حضرتی شاهین‌دژ، صمد، و سیروان طاهریان، مسئولیت تولیدکنندگان کالا در برابر حقوق مصرف‌کنندگان، تهران، صالحیان، 1397 ش.
  25. شرکت ملی نفت، آشنایی با طبقه‌بندی و استاندارد کالا در صنعت نفت، طبقه‌بندی کالا و استانداردها، تهران، مدیریت خدمات تخصصی شرکت پشتیبانی ساخت و تهیه کالای نفت، 1388 ش.
  26. صالحی، جواد، و یوسف ابراهیمی، «مبانی و قلمرو تعهد به ارائه اطلاعات به مصرف‌کننده کالا»، دوفصلنامه دانش حقوق مدنی، سال اول، شماره 1، بهار و تابستان 1391 ش.
  27. طباطبایی قمی، سیدتقی، عمدة الطالب فی التعلیق علی المکاسب، قم، کتابفروشی محلاتی، 1413 ق.
  28. طباطبایی یزدی، سیدمحمدکاظم بن عبدالعظیم، العروة الوثقی، نجف، مطبعة الآداب، 1342 ق.
  29. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  30. همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  31. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، القواعد و الفوائد، قم، کتابفروشی مفید، بی‌تا.
  32. عباسی، مراد، و محمود گودرزی، «افزایش خطرناک کشف فناورانه؛ رویکردی نوین برای پیشگیری از قاچاق کالا»، فصلنامه پژوهش‌های اطلاعاتی و جنایی، سال سیزدهم، شماره 2 (پیاپی 50)، تابستان 1397 ش.
  33. علی‌اکبری سفید داربن، ابوذر، «مبانی و منابع مسئولیت کیفری تولیدکنندگان کالاهای معیوب»، دوفصلنامه آموزه‌های حقوقی، شماره 14، پاییز و زمستان 1389 ش.
  34. غدیری اصل، باقر، کلیات علم اقتصاد، تهران، سپهر، 1379 ش.
  35. غروی نایینی، محمدحسین، اجود التقریرات، تقریر سیدابوالقاسم موسوی خویی، قم، مطبعة العرفان، 1352 ش.
  36. فاضل موحدی لنکرانی، محمد، احکام پزشکان و بیماران، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ، 1386 ش.
  37. فتاح‌زاده، زهرا، و علیرضا امینی، «قلمرو ضمان تولیدکننده ناشی از عیب کالا و نقص اطلاع‌رسانی در نحوه صحیح مصرف»، دوفصلنامه مطالعات فقه و حقوق اسلامی، سال چهارم، شماره 6، بهار و تابستان 1391 ش.
  38. قاسمی حامد، عباس، «غیر حرفه‌ای؛ متعهدله ارائه اطلاعات در حقوق فرانسه»، نشریه مطالعات حقوق تطبیقی، دوره پنجم، شماره 1، بهار و تابستان 1393 ش.
  39. همو، «متخصص، متعهد ارائه اطلاعات به مصرف‌کننده در حقوق فرانسه»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 49، بهار و تابستان 1388 ش.
  40. قاسمی حامد، عباس، فضه سلیمی، و فهیمه آقابابایی، «آسیب‌رسانی به مصرف‌کننده در بازار رقابتی»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 57، بهار 1391 ش.
  41. قاسمی حامد، عباس، و پری خالدی دوبرجی، «مسئولیت خسارت وارده به مصرف‌کننده کالای معیوب یا خطرناک در قوانین و مقررات جاری»، فصلنامه پژوهش‌های اقتصادی (پژوهش‌های رشد و توسعه پایدار)، سال دوازدهم، شماره 2، تابستان 1391 ش.
  42. کاتوزیان، ناصر، عقود معین، چاپ چهارم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1371 ش.
  43. همو، مسئولیت ناشی از عیب تولید، تهران، دانشگاه تهران، 1381 ش.
  44. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  45. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، چاپ پنجم، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1374 ش.
  46. مرادی، تهمینه، و پریسا مرادی، مسئولیت مدنی تولیدکنندگان خودرو معیوب، تهران، آرنا، 1396 ش.
  47. مصطفوی، سیدمحمدکاظم، القواعد؛ مائة قاعدة فقهیة، معنی و مدرکًا و موردًا، تهران، میزان، 1390 ش.
  48. مظلوم، علیرضا، عنایت‌اله نصیری جهان‌آباد، و فتح‌اله حاجتی، «تبیین قاعده لاضرر و لاضرار در مباحث فقهی»، ماهنامه پژوهش ملل، دوره دوم، شماره 23، آبان 1396 ش.
  49. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  50. مکارم شیرازی، ناصر، احکام پزشکی، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1429 ق.
  51. همو، القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، مدرسه امیرالمؤمنین‰، 1411 ق.
  52. همو، انوار الفقاهة ـ کتاب التجاره، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1426 ق.
  53. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1377 ش.
  54. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، کتاب البیع، تهران، مٶسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
  55. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مصباح الفقاهه، قم، وجدانی، 1402 ق.
  56. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1981 م.
  57. نجفی تبریزی، راضی بن محمدحسین، تحلیل الکلام فی فقه الاسلام، تهران، امیر قلم، 1413 ق.
  58. نشاط، نرگس، از اطلاعات تا کوانتوم، تهران، دما، 1385 ش.
  59. نوری طبرسی، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1408 ق.
  60. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، بایسته‌های فقه جزا، تهران، میزان ـ دادگستر، 1419 ق.
  61. Guinchat, Claire & Michel Menou, “General Interaction to the Techniques of Information and Document Work”, Paris, UNESCO, 1987.