بازپژوهی در حکم فقهی «شرط عدم مهر» در نکاح

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشگاه سمنان

2 دانشجوی دکتری فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه سمنان

چکیده

گرچه به استناد آیه 24 سوره نساء، روایات متواتر و اجماع فقها، تعیین مهریه در عقد نکاح دائم شرط نبوده و نکاح بدون ذکر مهر هم عقد کاملاً صحیح است، اما گاه فرضی قابل تصور است که نه تنها مهریه اصلاً در متن عقد ذکر نمی‌شود، بلکه نکاح به «عدم وجود مهریه» مشروط شده و عدم مهر از سوی یکی از زوجین یا هر دو شرط می‌شود. حال پرسش این است که اساساً «شرط عدم مهر» در نکاح چه حکمی دارد و بالتبع تأثیر آن در صحت و بطلان عقد نکاح چیست؟ نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی تلاش کرده است به رغم نظر مشهور فقهی که چنین شرطی را باطل می‌داند، ضمن نقد و ردّ مستندات حکم به بطلان از قبیل آیات و روایات، با ارائه ادله اثباتی، علاوه بر تضعیف دیدگاه مشهور، به این نتیجه دست یابد که شرط عدم مهر در نکاح صحیح بوده و یا حداقل خالی از قوت نیست؛ و این همان یافته اصلی تحقیق است.
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Review in the Jurisprudential Ruling of Condition of Absence of Marriage Portion in Marriage

نویسندگان [English]

  • Hamid Masjedsaraie 1
  • Sayyid Rasool Mousavi 2
1 Associate professor at Semnan University
2 PhD stud. in Jurisprudence & Principles of Islamic Law
چکیده [English]

Although the determination of dower (marriage portion, marriage settlement) in a permanent marriage contract is not a condition based on verse 24 of Surah An-Nisa (in Arabic text: النساء‎), traditions reported by numerous authorities (successive widely transmitted) and the consensus of jurists and marriage without mentioning the marriage portion is also a completely valid contract, but it is assumed sometimes that not only the dower is not mentioned in the text of the contract, but marriage is conditioned to absence of marriage portion and the lack of marriage portion is conditioned by one of the spouses or both. Now the question is: What is basically, the ruling of the condition of absence of marriage portion in marriage, and consequently, what is its effect on the validity and invalidity of the marriage contract itself? The present article, using descriptive-analytical method, has tried to achieve the conclusion that the condition of absence of marriage portion in marriage is correct or, at least, can be used as a presumption, despite the famous jurisprudential opinion that such a condition is invalid, while criticizing and rejecting the evidence of the ruling, such as verses and ḥadīth (pl. aḥādīth, literally “talk” or “discourse”, narrations), in addition to weakening the famous opinion and this is the main finding of the research.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dower
  • Condition of absence of marriage portion
  • Specified marriage portion
  • Validity of marriage
  • Annulment of marriage

مراجع

  1. قرآن کریم.
  2. ابن منظور افریقی مصری، ابوالفضل جمال‌الدین محمد بن مکرم، لسان العرب، چاپ سوم، بیروت، دار صادر، 1414 ق.
  3. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، اسلامیه، بی‌تا.
  4. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب النکاح، قم، کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415 ق.
  5. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1416 ق.
  6. حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، چاپ پنجم، قم، دفتر آیةاللّٰه سیستانی، 1417 ق.
  7. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1405 ق.
  8. زحیلی، وهبة بن مصطفی، الفقه الاسلامی و ادلته، چاپ دوم، دمشق، دار الفکر، 1405 ق.
  9. سید مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی، المسائل الناصریات، تهران، رابطة الثقافة و العلاقات الاسلامیه، 1417 ق.
  10. شبیری زنجانی، سیدموسی، کتاب نکاح، قم، رای‌پرداز، 1419 ق.
  11. صادقی تهرانی، محمد، الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن و السنّه، چاپ دوم، قم، فرهنگ اسلامی، 1365ش.
  12. صادقی مقدم، محمدحسن، محمد صادقی، سیدرضا امیری سرارودی، «ماهیت و جایگاه عقد نکاح در میان عقود معاوضی و غیر معاوضی»، آموزه‌های فقه مدنی، سال هشتم، شماره 13، بهار و تابستان 1395 ش.
  13. صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1416 ق.
  14. صفایی، سیدحسین، و اسداللّٰه امامی، مختصر حقوق خانواده، چاپ چهاردهم، تهران، میزان، 1388 ش.
  15. طباطبایی بروجردی، سیدحسین، جامع احادیث الشیعه، تهران، فرهنگ سبز، 1386 ش.
  16. طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
  17. طریحی، فخرالدین بن محمد، مجمع البحرین، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی مرتضوی، 1375 ش.
  18. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1390 ش.
  19. همو، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد قصیر عاملی، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  20. همو، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  21. همو، تهذیب الاحکام، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  22. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.
  23. همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مؤسسه معارف اسلامی، 1413 ق.
  24. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، خلاصة الاقوال فی معرفة احوال الرجال، چاپ دوم، نجف اشرف، المطبعة الحیدریه، 1381 ق.
  25. همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  26. فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
  27. قربان‌نیا، ناصر و همکاران، بازپژوهی حقوق زن (بررسی قوانین مربوط به زنان در جمهوری اسلامی ایران)، تهران، روز نو، 1384 ش.
  28. قلعه‌جی، محمد رواس، معجم لغه الفقهاء؛ عربی ـ انکلیزی ـ افرنسی، چاپ دوم، بیروت، دار النفائس، 1408 ق.
  29. کاتوزیان، ناصر، دوره حقوق مدنی خانواده، چاپ هشتم، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1388 ش.
  30. همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چاپ سی و ششم، تهران، میزان، 1392 ش.
  31. محقق داماد، سیدمصطفی، بررسی فقهی حقوق خانواده (نکاح و انحلال آن)، قم، بی‌نا، بی‌تا.
  32. مشکینی، علی، مصطلحات الفقه، تحقیق حمید احمدی جلفایی، قم، دار الحدیث، 1392 ش.
  33. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، چاپ چهاردهم، قم، بوستان کتاب، 1393 ش.
  34. مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  35. مکارم شیرازی، ناصر، کتاب النکاح، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1424 ق.
  36. منتظری مقدم، حامد، «گونه‌های ازدواج در عصر جاهلی»، مجله تاریخ اسلام در آینه پژوهش، شماره 8، زمستان 1384 ش.
  37. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
  38. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، المنار،1413 ق.
  39. مهرپور، حسین، مباحثی از حقوق زن، چاپ پنجم، تهران، اطلاعات، 1395 ش.
  40. مهریزی، مهدی، شخصیت و حقوق زن در اسلام، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1386ش.
  41. نجاشی، ابوالحسن احمد بن علی بن احمد بن عباس، فهرست اسماء مصنفی الشیعه (رجال النجاشی)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  42. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار