نقدی فقهی به رویکرد قانون مجازات اسلامی پیرامون اقرار ورشکسته در دعاوی کیفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشیار دانشکده حقوق دانشگاه قم

چکیده

از نظر فقهی و قانونی، تصرفات مالی افراد ورشکسته به جهت صیانت از حقوق طلبکاران نافذ نیست. اقرار به عنوان اخباری علیه شخص که می‌تواند آثار مالی به دنبال داشته باشد، چنانچه از سوی ورشکسته صورت گیرد، اعتبار آن به جهت تأثیری که در حق طلبکاران دارد، با چالش روبه‌رو است. در یک دعوای کیفری، اقرار ممکن است نسبت به ضمان مالی ناشی از جرم صورت گیرد که قانون‌گذار مجازات اسلامی در ماده 170، آن را بی‌اعتبار، و اگر ناظر بر مجازات باشد، نافذ دانسته شده است. در تحقیق حاضر با روشی تحلیلی و توصیفی، منابع فقه امامیه مورد بررسی قرار گرفته و این نتیجه حاصل شده است که اقرار ورشکسته نسبت به مقر، چه در امور کیفری و چه در ضمان مالی ناشی از جرم، معتبر است؛ اما نسبت به حقوق طلبکاران نیز هرچند اعتبار اقرار مستظهر به مبانی محکم‌تری است، اما مشهور فقها اصولاً آن را موجب مشارکت مقرّله با طلبکاران در اموال موجود ورشکسته نمی‌دانند. همین حکم در خصوص اقرار مثبتِ مجازات‌های مالی نظیر دیه و جزای نقدی نیز جاری است، اما در خصوص ضمانت اجراهای کیفری غیر مالی، اثرگذاری اقرار با مانعی روبه‌رو نیست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Jurisprudential Critique of the Approach of the Islamic Penal Code Regarding Bankrupt Confessions in Criminal Actions

نویسندگان [English]

  • Ruhollah Akrami
  • Azizullah Fahimi
Associate professor at University of Qom
چکیده [English]

The financial possessions of bankrupt individuals are not legally and jurisprudentially valid in order to protect the rights of creditors. If confession as informing against a person that can have financial effects, done by the bankrupt, its credibility is challenged because of the impact has on creditors. A confession in a criminal action may be made regarding the financial liability resulting from the crime, which the legislator of Islamic punishment in Article 170 has considered it as invalid and if it is based on punishment is valid. The sources of Imāmiyya (Arabic: إمامیّة) jurisprudence have been examined in the present research by analytical and descriptive method, and it has been concluded that the bankrupt’s confession is valid in relation to the confessor, both in criminal matters and in the financial liability resulting from the crime, but in relation to the rights of creditors, although the validity of the confession is based on stronger foundations, but the famous jurists generally do not consider it t for the participation of the beneficiary of confession (Arabic: مقرٌّ له) with the creditors in the bankrupt’s existing property. The same ruling is also valid regarding the proved financial punishments such as blood money and fines, but there is no obstacle to the effectiveness of the confession regarding the sanction of criminal non-financial executions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bankrupt confession
  • Incapacity of insolvent
  • Sanctity finance
  • Claim proof
  • Imāmiyya (Arabic: إمامیّی) jurisprudence
  1. آل بحرالعلوم، سیدمحمد بن محمدتقی، بلغة الفقیه، چاپ چهارم، تهران، مکتبة الصادق‰، 1403 ق.
  2. آل عصفور بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
  3. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  4. ابن زهره حلبی، ابوالمکارم سیدحمزة بن علی حسینی، غنیة النزوع الی علمی الاصول و الفروع، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1417 ق.
  5. ابن سعید حلّی، ابوزکریا نجیب‌الدین یحیی، الجامع للشرائع، قم، مؤسسة سیدالشهداء‰ العلمیه، 1405ق.
  6. اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت: ورشکستگی و تصفیه امور ورشکسته، چاپ شانزدهم، تهران، سمت، 1392ش.
  7. اصفهانی، سید ابوالحسن، وسیلة النجاة مع حواشی الامام الخمینی، قم، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1422 ق.
  8. بیهقی کیدری، قطب‌الدین محمد بن حسین، اصباح الشیعة بمصباح الشریعه، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1416 ق.
  9. تبریزی، میرزاجواد بن علی، اُسس القضاء و الشهاده، قم، دفتر معظم‌له، بی‌تا.
  • همو، تنقیح مبانی الاحکام: الدیات، قم، دار الصدیقة الشهیده…، 1428 ق.
  • همو، تنقیح مبانی الاحکام: القصاص، چاپ دوم، قم، دار الصدیقة الشهیده…، 1426 ق.
  • ترحینی عاملی، سیدمحمدحسن، الزبدة الفقهیة فی شرح الروضة البهیه، چاپ چهارم، قم، دار الفقه، 1427 ق.
  • جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، کتابفروشی داوری، 1410 ق.
  • همو، حاشیة الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.
  • همو، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1413 ق.
  • حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  • حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، دار الکتاب و مدرسه امام صادق‰، 1412 ق.
  • همو، منهاج الصالحین، قم، اجتهاد، 1386 ش.
  • حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
  • دمرچیلی، محمد، علی حاتمی، و محسن قرائی، قانون تجارت در نظم حقوقی کنونی، چاپ بیست و چهارم، تهران، دادستان و کتاب آوا، 1395 ش.
  • شوشتری، محمدتقی، النجعة فی شرح اللمعه، تهران، کتابفروشی صدوق، 1406 ق.
  • صدر، سیدمحمد، ما وراء الفقه، بیروت، دار الاضواء، 1420 ق.
  • صیمری بحرانی، مفلح بن حسن، غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام، بیروت، دار الهادی، 1420 ق.
  • طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی تحقیق الاحکام بالدلائل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
  • طباطبایی حکیم، سیدمحمدسعید، منهاج الصالحین، بیروت، دار الصفوه، 1415 ق.
  • طبرسی، امین‌الاسلام ابوعلی فضل بن حسن، المؤتلف من المختلف بین ائمة السلف، مشهد، مجمع البحوث الاسلامیه، 1410 ق.
  • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویة لاحیاء الآثار الجعفریه، 1387 ق.
  • همو، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  • عاملی جزینی (شهید اول)، ابوعبداللّٰه محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  • همو، اللمعة الدمشقیة فی فقه الامامیه، بیروت، دار التراث و الدار الاسلامیه، 1410 ق.
  • همو، غایة المراد فی شرح نکت الارشاد، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1414 ق.
  • عبدی‌پورفرد، ابراهیم، حقوق تجارت، تهران، مجد، 1393 ش.
  • علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  • همو، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1420 ق.
  • همو، تذکرة الفقهاء، قم، مٶسسة آل البیتŒ، 1414 ق.
  • عمرانی شافعی یمنی، ابوالحسین یحیی بن ابی‌الخیر بن سالم، البیان فی مذهب الامام الشافعی، بیروت، دار المنهاج، 1421 ق.
  • فاضل موحدی لنکرانی، محمد، تفصیل الشریعة فی شرح تحریر الوسیلة: القصاص، قم، مرکز فقهی ائمه اطهارŒ، 1421 ق.
  • همو، جامع المسائل، قم، امیر قلم، 1425 ق.
  • فاضل هندی، بهاءالدین محمد بن حسن اصفهانی، کشف اللثام و الابهام عن قواعد الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی،1416 ق.
  • فیاض کابلی، محمداسحاق، منهاج الصالحین، قم، دفتر معظم‌له، 1378 ش.
  • قطّان حلّی، شمس‌الدین محمد بن شجاع، معالم الدین فی فقه آل یاسین، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1424 ق.
  • کاتوزیان، ناصر، اثبات و دلیل اثبات، چاپ سوم، تهران، میزان، 1384 ش.
  • همو، قانون مدنی در نظم حقوقی کنونی، چاپ هفدهم، تهران، میزان، 1387 ش.
  • کرکی عاملی (محقق ثانی)، علی بن حسین، جامع المقاصد فی شرح القواعد، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  • مجاهد طباطبایی، سیدمحمد بن علی، کتاب المناهل، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، بی‌تا.
  • محبی، جلیل، و زینب ریاضت، شرح قانون مجازات اسلامی 1392، تهران، میزان، 1397 ش.
  • محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  • محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.
  • مدنی کاشانی،آقارضا، کتاب القصاص للفقهاء و الخواص، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  • مرادی، حسن، جرایم علیه اشخاص: جنایات، تهران، میزان، 1396 ش.
  • مرعشی نجفی، سیدشهاب‌الدین، القصاص علی ضوء القرآن و السنّه، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1415 ق.
  • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، الفتاوی الجدیده، چاپ دوم، قم، مدرسه امام علی بن ابی‌طالب‰، 1427 ق.
  • موسوی اردبیلی، سیدعبدالکریم، حقوق و دادرسی کیفری در آینه فقه، قم، رادنگار، 1392 ش.
  • موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، قم، دار العلم، بی‌تا.
  • موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مبانی تکملة المنهاج، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1422 ق.
  • موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، چاپ چهارم، قم، المنار، 1413 ق.
  • موسوی گلپایگانی، سیدمحمدرضا، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1413 ق.
  • مؤسسه آموزشی و پژوهشی قضا، «نرم‌افزار گنجینه استفتائات قضایی»، نسخه 2، 1390 ش.
  • میرمحمدصادقی، حسین، حقوق کیفری اختصاصی: جرایم علیه اشخاص، چاپ بیستم، تهران، میزان، 1394 ش.
  • نایینی، احمدرضا، مشروح مذاکرات قانون مدنی، تهران، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، 1386 ش.
  • نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، چاپ هفتم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1404 ق.
  • نجفی کاشف‌الغطاء، احمد، سفینة النجاة، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1423 ق.
  • نجفی کاشف‌الغطاء، محمدحسین، وجیزة الاحکام، چاپ دوم، نجف اشرف، مؤسسة کاشف‌الغطاء، 1366 ق.
  • نووی، ابوزکریا محیی‌الدین یحیی بن شرف، المجموع شرح المهذب (مع تکملة السبکی و المطیعی)، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.
  • وحید خراسانی، حسین، منهاج الصالحین، چاپ پنجم، قم، مدرسه امام باقر‰، 1428 ق.