مسئولیت مدنی ناشی از آسیب‌های همسایگی در حقوق ایران و فقه امامیه با مطالعه تطبیقی در حقوق انگلستان و مصر

نوع مقاله : پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه شیراز

2 استادیار گروه حقوق خصوصی و اسلامی دانشگاه شیراز

چکیده

گسترش شهرنشینی، افزایش بی‌رویه ساخت‌وساز، تراکم جمعیت و کمبود فضای سکونت، می‌تواند موجبات ورود زیان‌های همسایگی را فراهم آورد.
در همه نظام‌های حقوقی، زیان‌دیده تحت شرایطی می‌تواند جهت مطالبه این خسارات، اقامه دعوی نماید. در این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به دنبال یافتن پاسخ این سؤال هستیم که مبنا و شرایط مسئولیت مدنی ناشی از آسیب‌های همسایگی در سه نظام حقوقی ایران، انگلستان و مصر چیست؟ در حقوق ایران تنها ماده قانونی مربوط به املاک مجاور، ماده 132 قانون مدنی است. لیکن در قانون مدنی مصر، موادی به این مهم اختصاص داده شده و رویه قضایی انگلستان نیز در این خصوص دربردارنده آراء متعددی است. نتایج این تحقیق ما را بدین‌سمت رهنمون می‌سازد که مبنای این مسئولیت در حقوق ایران «قابلیت استناد»، و در حقوق مصر «تقصیر» است. آراء محاکم انگلستان در این زمینه به «مسئولیت محض» تمایل دارد. در همه نظام‌های حقوقیِ مورد مطالعه، برای تحقق مسئولیت، تصرفات خوانده باید «نامتعارف»، «مستمر یا مکرر» و در «مجاورت» خواهان باشد؛ هرچند که تفاوت‌هایی که در خصوص نحوه اعمال این شرایط دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Civil Liability for Neighborhood Damages in the Iranian Legal System and Imamayeh Fiqh with a Comparative Study in the English and Egyptian Legal Systems

نویسندگان [English]

  • Ahmad Amiri 1
  • Parviz Ameri 2
  • Hojjat Mobayyen 2
1 A PhD student in Private Law
2 Assistant professor at University of Shiraz
چکیده [English]

The growth of urbanization and immethodical structure and high density and living space shortages can cause damages for neighbors. In all legal systems, under certain circumstances a victim can sue a claim for damages to be compensated. This paper with analytic-descriptive method is to find an answer to this problem what the base and provisions of civil liability originated from neighborhood damages are in three legal systems: Iranian, Egyptian and English. In the Iranian legal system the only legal article related to adjacent lands is Article 132 of the civil code. But in Egyptian law system some articles have been issued for this important thing and also English precedent in this case encompasses different opinions. The result shows that the base of this liability in the Iranian law system is opposability and in the Egyptian law is fault. English court judgments in this ground incline to strict liability. In all examined legal systems for the realization of liability defendant’s acts should be unreasonable, frequent and ongoing and in adjacency of the complainant although it is seen varieties about how to enforce these conditions.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Damages for neighbors
  • Civil liability
  • Abuse of rights
  • Owners’ liability
  • opposability

مراجع

  1. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، چاپ چهاردهم، تهران، کتابفروشی اسلامیه، 1373 ش.
  1. انصاری، مرتضی بن محمدامین، فرائد الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1419 ق.
  2. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی القواعد الفقهیه، چاپ پنجم، قم، دار الفقه للطباعة و النشر، 1432 ق.
  3. بادینی، حسن، فلسفه مسئولیت مدنی، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1384 ش.
  4. بادینی، حسن، هادی شعبانی کندسری، و سجاد رادپرور، «مسئولیت محض؛ مبانی و مصادیق»، مجله مطالعات حقوق تطبیقی، دوره سوم، شماره 1، بهار و تابستان 1391 ش.
  5. باریکلو، علیرضا، مسئولیت مدنی، تهران، میزان، 1385 ش.
  6. بازگیر، یداللّٰه، آرای دیوان عالی کشور 1؛ امور حقوقی، تهران، امیرکبیر، 1382 ش.
  7. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، حقوق اموال، چاپ ششم، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1388 ش.
  8. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، چاپ دوم، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1414 ق.
  9. حسینی سیستانی، سیدعلی، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، قم، مطبعة مهر، 1414 ق.
  10. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا.
  11. حسینی مراغی، سید میرعبدالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417 ق.
  12. رشتی، میرزا حبیب‌اللّٰه، رسالة فی الغصب، چاپ سنگی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (الف)
  13. همو، فقه الامامیه، قسم الخیارات، چاپ سنگی، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا. (ب)
  14. زکی، محمود جمال‌الدین، الوجیز فی النظریة العامة للالتزامات فی القانون المدنی المصری، چاپ سوم، قاهره، جامعة القاهره، 1978 م.
  15. ژوردن، پاتریس، اصول مسئولیت مدنی، ترجمه و تحقیق مجید ادیب، مقدمه سیدحسین صفایی، چاپ دوم، تهران، میزان، 1385 ش.
  16. سبحانی، جعفر، الرسائل الاربع (قواعد اصولیة و فقهیه)، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1415 ق.
  17. سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شرح القانون المدنی الجدید، قاهره، دار النهضة العربیه، 1967 م.
  18. سوار، محمد وحیدالدین، النظریة العامة للالتزام، دمشق، مطبعة ریاض، 1983 م.
  19. همو، شرح القانون المدنی؛ الحقوق العینیة الاصلیه، دمشق، مطبعة الروضه، 1990 م.
  20. شهیدی، مهدی، «تجاوز از حق»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، سال چهارم، شماره‌های 33ـ34، شهریور 1380 ش.
  21. صدر، سیدمحمدباقر، مباحث الاصول، تقریر سیدکاظم حسینی حائری، قم، مطبعة مرکز النشر، 1408 ق.
  22. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، جماعة المدرسین، 1404 ق.
  23. صفایی، سیدحسین، و حبیب‌اله رحیمی، مسئولیت مدنی (الزامات خارج از قرارداد)، تهران، سمت، 1389 ش.
  24. همان‌ها، مسئولیت مدنی تطبیقی، تهران، شهر دانش، 1397 ش.
  25. طباطبایی قمی، سیدتقی، مبانی منهاج الصالحین، قم، قلم شرق، 1426 ق.
  26. عاملی جبعی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، مٶسسة المعارف الاسلامیه، 1417 ق.
  27. عاملی جزینی (شهید اول)، محمد بن جمال‌الدین مکی، الدروس الشرعیة فی فقه الامامیه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1414 ق.
  28. همو، اللمعة الدمشقیه، قم، دار الفکر، بی‌تا.
  29. عراقی، ضیاءالدین، قاعدة لا ضرر و لا ضرار، تقریر سیدمرتضی موسوی خلخالی، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1418 ق.
  30. همو، مقالات الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1420 ق.
  31. علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  32. همو، تحریر الاحکام الشرعیة علی مذهب الامامیه، قم، مؤسسه امام صادق‰، 1421 ق.
  33. همو، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.
  34. فاطمی، سیدحسن، «زیان به دیگری در هنگام بهره‌برداری از ملک خود»، فصلنامه فقه، سال چهارم، شماره 13، پاییز 1376 ش.
  35. فرهیخته، شمس‌الدین، فرهنگ فرهیخته، تهران، زرین، 1377 ش.
  36. قمی، میرزا ابوالقاسم بن محمدحسن، جامع الشتات فی اجوبة السٶالات، تهران، کیهان، 1371 ش.
  37. کاتوزیان، ناصر، الزام‌های خارج از قرارداد: ضمان قهری، مسئولیت مدنی، چاپ هشتم، تهران، دانشگاه تهران، 1386 ش.
  38. همو، دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ اموال و مالکیت، چاپ پنجم، تهران، میزان، 1381 ش.
  39. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن محمدرضا، تحریر المجله، نجف اشرف، المکتبة المرتضویه، 1361 ق.
  40. کریمی، عباس، و هادی شعبانی کندسری، «رابطه منطقی قاعده فقهی لاضرر و قاعده غربی سوءاستفاده از حق»، فصلنامه پژوهش تطبیقی حقوق اسلام و غرب، سال اول، شماره 2، زمستان 1393ش.
  41. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، چاپ چهارم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1365 ش.
  42. مبین، حجت، نظریه قابلیت استناد در مبانی مسئولیت مدنی، مقدمه حمید بهرامی احمدی، تهران، دانشگاه امام صادق‰، 1390 ش.
  43. مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ سوم، بیروت، دار احیاء التراث العربی، مؤسسة الوفاء، 1403 ق.
  44. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، تهران، استقلال، 1409 ق.
  45. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه، چاپ یازدهم، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1383 ش.
  46. محقق سبزواری، محمدباقر بن محمدمٶمن، کفایة الاحکام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1423 ق.
  47. مدنی تبریزی، سیدیوسف، درر الفوائد فی شرح الفرائد، چاپ سوم، قم، مکتبة بصیرتی، 1403 ق.
  48. مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، چاپ سوم، قم، مدرسه امام علی‰، 1370 ش.
  49. موسوی بجنوردی، سیدحسن بن آقابزرگ، القواعد الفقهیه، قم، الهادی، 1419 ق.
  50. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، الرسائل، قم، اسماعیلیان، 1410 ق.
  51. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، منهاج الصالحین، چاپ سی و سوم، قم، مؤسسة احیاء آثار الامام الخوئی، 1429 ق.
  52. نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  53. نجفی خوانساری، موسی بن محمد، منیة الطالب فی شرح المکاسب، تقریرات بحث محمدحسین غروی نائینی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1418 ق.
  54. هاشمی شاهرودی، سیدمحمود، بحوث فی علم الاصول، چاپ دوم، قم، مرکز الغدیر للدراسات الاسلامیه، 1417 ق.
  55. Bermingham, Vera, Tort in a Nutshells, London, Sweet & Maxwell, 2005.
  56. Cooke, John, Law of Tort, 9th, London, Pearson Longman, 2009.
  57. Elliott, Catherine & Frances Quinn, Tort Law, 7th, London, Pearson Longman, 2009.
  58. Fleming, John, An Introduction to the Torts, Oxford, Oxford Press,1985.
  59. Mazeaud, Hénri et Léon Mazeaud et Jean Mazeaud, Traité théorique et pratique de la responsabilité civil dêlictuelle et contractuelle, Tome II, 6e éd., Paris, Montchrestien, 1970.
  60. Starck, Boris, Droit Civil: Obligation, Paris, Librairies Techniques, 1972.
  61. Viney, Geneviève, Introduction à la responsabilité, 2e éd., in: Traité de droit civil, Paris, L.G.D.J., 1995.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار