بررسی و نقد نظریۀ شخصی‌انگاری تملک انفال و اموال عمومی در فقه امامیه و حقوق ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیات علمی دانشگاه رضوی

2 دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه علوم اسلامی رضوی

چکیده

ماهیت اختصاص انفال و چگونگی تملک آن‌ها در فقه و حقوق، نقش بسزایی در حفظ ثروت‌ها و اموال عمومی دارد. شرایط و مقتضیات زمان و مکان عصر غیبت به تدریج فقها را بر آن داشت تا با استدلال به برخی ادله، به سوی تعدیل ماهیت حاکمیتی انفال گرایش پیدا کنند و قائل به شخصی‌انگاری تملک افراد جامعه در بهره‌بری از انفال و اموال عمومی شوند و فتاوای آنان میل پیدا کند به اینکه برای تملک انفال در عصر غیبت، نیازی به اذن از فقیه جامع شرایط و حاکمیت اسلامی نیست. استمرار چنین روندی، اشکالات زیادی دارد و بدون توجه به نقش حکومتی و تمدنی فقه در زمان کنونی، پیامدهای نامطلوبی برای اجتماع ایجاد می‌شود و باعث از بین رفتن بسیاری از ثروت‌ها و اموال عمومی، تخریب فزایندۀ محیط زیست و ایجاد اختلال در نظام اجتماعی می‌گردد.
این نوشتار کوشیده است تا بر پایۀ اسناد به روش توصیفی و تحلیلی، متن ادلۀ گرایش فقها و مراجع به شخصی‌انگاری تملک انفال در عصر غیبت را تبیین و پیامدهای آن را بررسی کند و به استناد ادله‌ای مانند اصول مذهب، بنای عقلا، ماهیت انفال و احکام ثانوی، نظر مناسب با شرایط و اقتضائات عصر معاصر، یعنی مالکیت حاکمیتی انفال در عصر غیبت و ضرورت نیاز به اذن گرفتن از حاکمیت اسلامی و فقیه جامع شرایط در تملک انفال و اموال عمومی را همراه با مبانی و ادلۀ آن ارائه دهد.

 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Review and Critique of the Theory of Personalization of Gaining Ownership of Anfal (Arabic: الأنفال, al-ʾAnfāl; Earnings, Savings, Profits, Public Domain) and Public Property in Imāmiyya (Arabic: إمامیّة) Jurisprudence and Law of Iran

نویسندگان [English]

  • reza asghari 1
  • mahdi Alizadeh 2
1 razavi
2 researcher
چکیده [English]

The nature of allocating Anfal (Arabic: الأنفال, al-ʾanfāl; Earnings, Savings, Profits, Public domain) and how they are owned in jurisprudence and law are very important in preserving public wealth and property. The conditions and requirements of the time and place of Occultation (Arabic: غَیْبَة, ghayba) gradually made the jurists to equate the governing nature of Anfal by arguing some reasons, and to consider the personalization of the ownership of the people of the society in the use of Anfal and public property, and their fatwā (Arabic: فَتوی; plural fatāwā فتاوی, issuance of a religious verdict) should be noted that there is no need for permission from the qualified jurist of the and Islamic sovereignty to acquire Anfal in Occultation. Continuation of such a trend has many problems and undesirable consequences arise regardless of the governmental and civilizing role of jurisprudence for society in the present time and cause the destruction of many wealth and public property, the increasing destruction of the environment and disruption of the social system. This article has tried to explain the tendency of jurists and authorities to personalize possession of Anfal in the age of occultation and examine its consequences based on descriptive and analytical methods of the documents, and based on evidence; such as the principles of religion, the foundation of wisdom, the nature of Anfal, and the secondary rules of opinion appropriate to the conditions and requirements of the contemporary era; That is, the sovereign ownership of Anfal in the era of occultation and the necessity of obtaining permission from Islamic sovereignty and a comprehensive jurist should present the conditions for the ownership of Anfal and public property along with its foundations and evidence.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anfal (Arabic: الأنفال , al-ʾanfāl
  • earnings, savings, profits, public domain), Public property, Mubaḥāt (Arabic: مُباحات , property or rights belonging to no particular person), Joint ownerships, Ownership, Reclamation (revival), Taking possession (Arabic: حِیازَی ,
  1. ابن ادریس حلّی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  2. ابوصلاح حلبی، تقی‌الدین بن نجم‌الدین، الکافی فی الفقه، تصحیح رضا استادی، اصفهان، مکتبة الامام امیرالمؤمنین‰، 1403 ق.
  3. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب الخمس، قم، لجنة تحقیق تراث الشیخ الاعظم، 1415 ق.
  4. تصویب‌نامۀ راجع به جنگل‌ها، مصوب 1303.
  5. حرّ عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1387 ق.
  6. حسینی سیستانی، سیدعلی، منهاج الصالحین، مشهد، دفتر آیةاللّٰه سیستانی، 1427 ق.
  7. صافی گلپایگانی، لطف‌اللّٰه، هدایة العباد، قم، دار القرآن الکریم، 1413 ق.
  8. صدر، سیدمحمدباقر، اقتصادنا، چاپ دوم، قم، بوستان کتاب، 1425 ق.
  9. صفایی، سیدحسین، دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ اشخاص و اموال، چاپ نهم، تهران، میزان، 1388 ش.
  • طباطبایی حائری، سیدعلی بن محمدعلی، ریاض المسائل فی بیان احکام الشرع بالدلائل، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق.
  • طباطبایی حکیم، سیدمحسن، مستمسک العروة الوثقی، چاپ چهارم، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  • طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیه، چاپ سوم، تهران، المکتبة المرتضویه، 1387 ق.
  • همو، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1390 ق.
  • علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413ق.
  • همو، مختلف الشیعة فی احکام الشریعه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412ش.
  • قانون اساسی، مصوب 1358 ش.
  • قانون زمین شهری، مصوب 1366 ش.
  • قانون مدنی، مصوب 1307 ش.
  • قانون معادن، مصوب 1377 ش.
  • کاتوزیان، ناصر، دوره مقدماتی حقوق مدنی؛ اموال و مالکیت، چاپ هفدهم، تهران، میزان، 1386 ش.
  • محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسة سیدالشهداء‰ العلمیه، 1364 ش.
  • همو، شرائع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، چاپ دوم، تهران، استقلال، 1409 ق.
  • مفید، محمد بن محمد بن نعمان عکبری بغدادی، المقنعه، چاپ دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1410 ق.
  • منتظری، حسین‌علی، توضیح المسائل، چاپ شانزدهم، تهران، تفکر، 1377 ش.
  • موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، تحریر الوسیله، چاپ دوم، نجف، مطبعة الآداب، 1390 ق.
  • همو، کتاب البیع، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1421 ق.
  • موسوی خویی، سیدابوالقاسم، مستند العروة الوثقی؛ کتاب الخمس، قم، لطفی، 1364 ش.
  • همو، مصباح الفقاهه، تقریر محمدعلی توحیدی تبریزی، چاپ دوم، نجف، المکتبة الحیدریه، 1378 ق.
  • همو، منهاج الصالحین، چاپ بیست و هشتم، قم، مدینة العلم، 1410 ق.
  • نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، تحقیق عباس قوچانی، چاپ سوم، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1367 ش.
  • وحید خراسانی، حسین، منهاج الصالحین، قم، مدرسه امام باقرالعلوم‰، 1392 ش.