تأملی در شرطیت انحصار ملکیت به دو نفر در اثبات حق شفعه از منظر فقه امامیه و مذاهب اهل سنت

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه الهیات دانشگاه یاسوج

2 دانشیار گروه آموزش الهیات، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران

3 کارشناس ارشد الهیات دانشگاه یاسوج

4 دانشیار گروه فقه و حقوق اسلامی دانشگاه حضرت معصومه قم

چکیده

یکی از شروطی که فقیهان در اعمال حق شفعه بیان کرده‌اند، انحصار ملکیت به دو نفر شریک است و در صورتی که شرکاء بیشتر از دو نفر باشند، اعمال این حق با تردید روبه‌رو شده است. مسئله پژوهش آن است که دیدگاه‌ها در مورد مستندات قول مشهور درباره انحصار مالکیت شیءِ مورد شراکت به دو شریک در ایجاد حق شفعه با نقد جدی روبه‌رو است و با توجه به روایات مصرّحه در شکستن این انحصار و مناط اصلی حق شفعه یعنی نفی ضرر، دیدگاه مخالف مشهور تقویت می‌گردد. هدف از این نوشتار، نقد انحصار مالکیت شیءِ مورد شراکت به دو شریک برای اثبات حق شفعه می‌باشد و اخذ به شفعه از اسباب تملک در قانون مدنی است که در ماده 140 آن، مورد تأکید قرار گرفته است. دستاورد اصلی این پژوهش که بر اساس روش تحلیلی ـ توصیفی به موضوع پرداخته است، آن است که بر اساس مبانی و ادله روایی و فقهی و تعلیل وارده در روایات، در فلسفه جعل حق شفعه، حق شفعه عمومیت داشته و در جایی که بیشتر از دو نفر شریک وجود دارد نیز این حق ثابت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Existence of the Condition in the Exclusiveness of Property to Two People in Proof of the Right to Pre-Emption from the Perspective of Shīʿite Jurisprudence and Sunnite Schools

نویسندگان [English]

  • Abdullah Bahmanpouri 1
  • Abolfazl Alishahi Qalehjuqi 2
  • Sayyed Sadrullah Samadi 3
  • Fatemeh Qodrati 4
1 Associate professor in the Department of Theology at Yasouj University
2 Associate professor in the Department of Theology at Farhangian University
3 MA of Theology at Yasouj University
4 Associate professor, Department of Jurisprudence & Islamic Law, University of Hazrate Masoumeh, Qom
چکیده [English]

The exclusiveness of property to two partners (monopoly of property) is one of the conditions stated by jurists in the implementation of the right of pre-emption (Arabic: حَقّ ‌الشُّفْعة) and the application of this right is doubtful, if there are more than two partners. The issue of the research is that the views on the documents of the famous theory about the monopoly of the ownership of the shared object to two partners face serious criticism in creating the right of pre-emption and the famous opposition view is strengthened according to stipulated Ḥadīths (narrations) in breaking this monopoly and the main criterion of the right of pre-emption i.e., negation of damage. Criticizing the monopoly of ownership of the partnership property of two partners in order to prove the right of pre-emption is the purpose of this article and one of the causes of taking possession is using pre-emption which is emphasized in Article 140 of Civil Code of the Islamic Republic of Iran. The main achievement of this research, which is based on the analytical-descriptive method is that the right of pre-emption is general based on the fundamentals and narrative proofs (verbal evidence) and reasoning of narrations in the philosophy of making the right of pre-emption and this right is also acceptable where there are more than two partners.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Using pre-emption
  • Partners
  • Exclusive ownership (monopoly of property)
  • Prohibition of detriment (Arabic: لاضَرَرَ
  • principle of harm)
  • Article 808 of Civil Code of the Islamic Republic of Iran

مراجع

  1. اباش، احمد، الاحکام العامة للشفعة فی قواعد الفقه الاسلامی و القانون المغربی، بیروت، منشورات الحلبی الحقوقیه، 2008 م.
  2. ابن جنید اسکافی، محمد بن احمد کاتب، مجموعة فتاوی ابن جنید، تصحیح علی‌پناه اشتهاردی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1416 ق.
  3. ابن حزم اندلسی، ابومحمد علی بن احمد بن سعید، المحلی بالآثار، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1408 ق.
  4. ابن حنبل شیبانی، ابوعبداللّٰه احمد بن محمد، مسند الامام احمد بن حنبل، بیروت، مٶسسة الرساله، 1421 ق.
  5. ابن داود حلّی، تقی‌الدین حسن بن علی، کتاب الرجال، تهران، دانشگاه تهران، 1383 ق.
  6. ابن رشد حفید، ابوولید محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن رشد قرطبی اندلسی، بدایة المجتهد و نهایة المقتصد، قاهره، دار الحدیث، 1425 ق.
  7. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و اسماء المصنفین منهم قدیمًا و حدیثًا، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
  8. ابن فهد حلّی، جمال‌الدین احمد بن محمد اسدی، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  9. ابن قدامه مقدسی، موفق‌الدین عبداللّٰه بن احمد بن محمد، المغنی، قاهره، مکتبة القاهره، 1388 ق.
  10. امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، تهران، کتاب‌فروشی اسلامیه، 1381 ش.
  11. انصاری، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب، قم، مجمع الفکر الاسلامی، 1415 ق.
  12. اهتمام، احمد، وسائل العباد فی یوم التناد، قم، پژوهش‌های تفسیر و علوم قرآن، 1392 ش.
  13. ایروانی، باقر، دروس تمهیدیة فی الفقه الاستدلالی، قم، المرکز العالمی للدراسات الاسلامیه، 1384 ش.
  14. ایزدی‌فرد، علی‌اکبر، علی‌اکبر ربیع نتاج، سیدمجتبی حسین‌نژاد، «نقد نگره تضعیف محمد بن عیسی بن عبید بن یقطین»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال سیزدهم، شماره 2 (پیاپی 30)، تابستان 1395 ش.
  15. باز لبنانی، سلیم رستم، شرح المجله، بیروت، دار احیاء التراث العربی، 1428 ق.
  16. باقری راد، ابوالفضل، حقوق مدنی (شفعه، وصیت، ارث)، تهران، آریاداد، 1396 ش.
  17. بحرانی، یوسف بن احمد بن ابراهیم، الحدائق الناضرة فی احکام العترة الطاهره، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1405 ق.
  18. برزی، ودود، درس‌هایی از حقوق مدنی (شفعه)، تهران، مجد، 1394 ش.
  19. بهبهانی، سیدعلی، الفوائد العلیّة، القواعد الکلیه، چاپ دوم، اهواز، کتابخانه دار العلم، 1405 ق.
  20. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیه، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1413 ق.
  21. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی ، رسائل الشهید الثانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1421 ق.
  22. جبعی عاملی (شهید ثانی)، زین‌الدین بن علی ، مسالک الافهام الی تنقیح شرائع الاسلام، قم، دفتر تبلیغات اسلامی، 1423 ق.
  • جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، کتابخانه گنج دانش، 1391 ش.
  1. جناتی، محمدابراهیم، منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، تهران، کیهان، 1370 ش.
  2. جوهری، اسماعیل بن حمّاد، الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربیه، تحقیق احمد عبدالغفور عطار، بیروت، دار العلم للملایین، 1404 ق.
  3. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة الی تحصیل مسائل الشریعه، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  • حسینی تفرشی، سیدمصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1418 ق.
  • حسینی روحانی، سیدمحمدصادق، فقه الصادق‰، قم، آیین دانش، 1435 ق.
  1. حسینی عاملی، سیدمحمدجواد بن محمد، مفتاح الکرامة فی شرح قواعد العلامه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1419 ق.
  2. خوانساری، سیداحمد بن یوسف، جامع المدارک فی شرح المختصر النافع، تهران، مکتبة الصدوق، 1355 ش.
  3. ره‌پیک، حسن، حقوق مدنی (اخذ به شفعه)، تهران، خرسندی، 1385 ش.
  • سید مرتضی علم‌الهدی، علی بن حسین موسوی، الانتصار فی انفرادات الامامیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1415 ق.
  1. سیوری حلّی (فاضل مقداد)، جمال‌الدین مقداد بن عبداللّٰه، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، قم، کتابخانه آیةاللّٰه مرعشی نجفی، 1404 ق.
  2. صدر، سیدمحمد، ما وراء الفقه، بیروت، دار الاضواء، 1430 ق.
  3. صدر، سیدمحمدباقر، موسوعة الامام الشهید السید محمدباقر الصدر، قم، دار الصدر، 1434 ق.
  4. صدوق، ابوجعفر محمد بن علی بن حسین بن موسی بن بابویه قمی، من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1404 ق.
  5. صفایی، سیدحسین، و هادی شعبانی کندسری، حقوق مدنی (وصیت، ارث، شفعه)، تهران، شرکت سهامی انتشار، 1397 ش.
  6. طباطبایی حکیم، سیدمحسن، منهاج الصالحین، حاشیه سیدمحمدباقر صدر، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، 1410 ق.
  7. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الاستبصار فیما اختلف من الاخبار، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1363 ش.
  8. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ، الفهرست، نجف، المکتبة الرضویه، 1417 ق.
  9. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ، النهایة فی مجرد الفقه و الفتاوی، بیروت، دار الکتاب العربی، 1427 ق.
  10. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعة للشیخ المفید، بیروت، دار الکتاب العربی، 1427 ق.
  11. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ، رجال الطوسی، تحقیق جواد قیومی اصفهانی، چاپ سوم، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1427 ق.
  12. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن ، کتاب الخلاف، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  13. عاملی، جمال‌الدین حسن بن زین‌الدین، معالم الدین و ملاذ المجتهدین، قم، مؤسسة الفقه، 1418 ق.
  • علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، خلاصة الاقوال فی معرفة الرجال (رجال العلامة الحلّی)، چاپ دوم، نجف، المطبعة الحیدریه، 1381 ق.
  • علامه حلّی، ابومنصور جمال‌الدین حسن بن یوسف بن مطهر اسدی ، قواعد الاحکام فی معرفة الحلال و الحرام، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1413 ق.
  • علیشاهی قلعه‌جوقی، ابوالفضل، و فرزانه اسکندری، «نقد و بررسی مبانی فقهی ماده 808 قانون مدنی (اختصاص حق شفعه به اموال غیر منقول)»، فصلنامه فقه و حقوق نوین، سال اول، شماره 3، پاییز 1399ش.
  1. فیض، علیرضا، و علی بهرامی‌نژاد، «بررسی حجیت شهرت فتوایی در اصول متلقّات با رویکردی بر دیدگاه آیةاللّٰه بروجردی، خویی و امام خمینی»، فصلنامه فقه و مبانی حقوق سابق (پژوهش‌های فقه و حقوق اسلامی)، سال چهارم، شماره 13، پاییز 1387 ش.
  2. فیض کاشانی، محمدمحسن بن شاه‌مرتضی، کتاب الوافی، اصفهان، کتابخانه عمومی امام امیرالمٶمنین علی‰، 1406 ق.
  3. کاشف‌الغطاء، محمدحسین بن علی بن محمدرضا، تحریر المجله، قم، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، 1422 ق.
  4. کشّی، محمد بن عمر، اختیار معرفة الرجال المعروف برجال الکشّی، قم، مٶسسة آل البیتŒ لاحیاء التراث، 1409 ق.
  5. کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، الکافی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1407 ق.
  6. مالک بن انس اصبحی، المدونة الکبری، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1426 ق.
  7. مامقانی، عبداللّٰه، تنقیح المقال فی احوال الرجال، قم، مٶسسة آل البیتŒ، 1423 ق.
  • مجلسی اول، محمدتقی، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه، چاپ دوم، قم، کوشانپور، 1406 ق.
  • مجلسی دوم، محمدباقر بن محمدتقی، بحار الانوار الجامعة لدرر اخبار الائمة الاطهارŒ، چاپ دوم، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، 1410 ق.
  • محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن، المختصر النافع فی فقه الامامیه، قم، اسماعیلیان، 1408 ق.
  1. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن ، المعتبر فی شرح المختصر، قم، مؤسسه سیدالشهداء‰، 1407 ق.
  2. محقق حلّی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفر بن حسن ، نکت النهایه، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1412 ق.
  3. محقق داماد، سیدمصطفی، ایقاع اخذ به شفعه، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی، 1384 ش.
  4. مدرسی یزدی، سیدعباس، نموذج فی الفقه الجعفری، قم، مکتبة الداوری، 1410 ق.
  5. مزنی، ابوابراهیم اسماعیل بن یحیی بن اسماعیل، مختصر المزنی فی فروع الشافعیه، قم، تبیان، 1410 ق.
  • مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، قم، اسماعیلیان، 1375 ش.
  • مقدس اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائدة و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان الی احکام الایمان، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1403 ق.
  • مکارم شیرازی، ناصر، انوار الاصول، قم، مدرسة الامام علی بن ابی‌طالب‰، 1428 ق.
  1. موسوی خمینی، سیدروح‌اللّٰه، الرسائل، قم، اسماعیلیان، 1410 ق.
  2. موسوی خویی، سیدابوالقاسم، معجم رجال الحدیث، بی‌جا، بی‌نا، 1413 ق.
  • موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی، جامع الاحکام الشرعیه، قم، مؤسسة المنار، بی‌تا.
  1. موسوی سبزواری، سیدعبدالاعلی ، مهذب الاحکام فی بیان الحلال و الحرام، قم، دفتر معظم‌له، 1416 ق.
  2. موسوی، سیداحمد، شفعه و وصیت در حقوق مدنی ایران و فقه امامیه، تهران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب، 1393 ش.
  • میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن، قوانین الاصول، تهران، مکتبة العلمیة الاسلامیه، 1378 ق.
  1. نجاشی، ابوالعباس احمد بن علی بن احمد بن عباس، رجال النجاشی (فهرست اسماء مصنفی الشیعه)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1407 ق.
  • نجفی، محمدحسن بن باقر، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم، مٶسسه دائرةالمعارف فقه اسلامی، 1421 ق.
  • نووی، ابوزکریا محیی‌الدین بن شرف، المجموع شرح المهذب، بیروت، دار الفکر، بی‌تا.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار